مایکروسافت و ادوبی دهه‌های متمادی است که همراهان و دوستان صمیمی همدیگر بوده‌اند. سیستم عامل ویندوز مایکروسافت که بر بازار حاکم است، طی این سال‌ها مانند دروازه‌ای برای ادوبی عملکرده تا این شرکت به میلیون‌ها کاربر نیازمند به نرم افزارهای طراحی دسترسی پیدا کند. اما حالا رقیب جدیدی به بازار آمده؛ نرم افزار فیگما.
حتی مدیر عامل دو شرکت نیز زمانی که در هند بودند، به یک دبیرستان می‌رفتند و هر دو در دهه ۸۰ میلادی برای ادامه تحصیل در رشته علوم کامپیوتر به آمریکا مهاجرت کردند. مورد مشترک دیگر بین این دو هم این است که هر دو در نقل مکان از نرم افزارهای دسکتاپی به فضای ابری، موفق بوده‌اند.
اما داخل مایکروسافت، چالش جدیدی علیه ادوبی در حال زبانه کشیدن است و سوال‌هایی درباره آینده یکی از صمیمی‌ترین رابطه‌های دنیای تکنولوژی به وجود میآورد.
فیگما، یک استارت آپ سان فرانسیسکویی که سالگرد ده سالگی خود را در ماه آگوست جشن گرفت، توسط ده‌ها هزار کارمند داخل مایکروسافت استفاده می‌شود و برای بسیاری، قلب کارهای روزانه‌شان است. تعداد کاربران آن نیز طی سال‌های اخیر روندی صعودی داشته، اما با این حال هیچ یک از شرکت‌ها اعلام نکرده‌اند جه تعدادی از کاربرانشان از حساب‌های پولی استفاده می‌کنند.
این نرم افزار طراحی بر پایه فضای ابری که در سال ۲۰۱۶ و در زمانی که مایکروسافت پلتفرم توسعه برنامه تلفن همراه Xamarin را خریده بود، پدیدار شد و تیمی ۲۵۰ نفره تشکیل شد که چند ماه پس از عقد قرارداد، این تیم به کاربران فیگما بدل شدند. از آن زمان این محصول آنقدر برای طراحان مایکروسافت در کارشان حیاتی شده است که جان فریدمن، معاون طراحی و تحقیق مایکروسافت میگوید:
فیگما برای ما مانند آب و هوا است.
از این برنامه همچنین توسط مهندسان، بازاریابان و دانشمندان علم داده در سرتاسر مایکروسافت استفاده می‌شود.
فریدمن که بیش از ۱۸ سال در مایکروسافت کار کرده است میگوید:
فیگما یک جورهایی به ابزار شماره یک ما برای همکاری در سرتاسر جامعه طراحی و فراتر از آن تبدیل شده است. به ما برای همکاری در مقیاس کوچک و جهانی، کمک‌های عظیمی می‌کند. من می‌توانم با تیم‌هایی که در هند، چین، اروپا، اسرائیل و آفریقا داریم همکاری کنم.
در ژوئن سال ۲۰۲۱ مشخص شد که فیگما ارزشی معادل ۱۰ میلیارد دلار دارد که در این ارزش‌گذاری، همکاری‌هایی هم از سوی شرکت خدمات مالی مورگان استنلی صورت گرفت. این ارزش‌گذاری نیز پیش از ریزش بازار در سال ۲۰۲۲ بود که طی آن بیش از نیمی از ارزش بسیاری از سهام‌های شرکت‌های متمرکز بر فضای ابری فرو ریخت.
فیگما هنوز برنامه‌ای برای ورود به بازار بورس اعلام نکرده است و سهام‌داران آن نیز به این زودی‌ها هیچ‌گونه فشاری بر این شرکت برای انجام این کار وارد نخواهند کرد، چرا که بازار فرصت‌های جدید، امسال خشک شده است.
این شرکت که توسط امثال Index Ventures، Greylock Partners و Kleiner Perkins پشتیبانی می‌شود، اکنون به اندازه‌ای بزرگ است و رشد آن نیز در حدی است که به راحتی و بدون هیچ دردسری به چشم سرمایه‌گذاران عمومی بیاید. سود سالانه آن نیز در طی سال‌های متمادی دو برابر شده است و در سال ۲۰۲۲، به ۴۰۰ میلیون دلار رسیده است (این ارقام نیز توسط افرادی مطلع از وضعیت مالی شرکت به دست ما رسیده که از ما خواسته‌اند به علت محرمانه بودن این ارقام، نامشان فاش نشود). نیروی کار فیگما نیز به ۹۰۰ نفر رسیده است.
با اینکه مایکروسافت به عنوان یک عامل رشد مهم برای فیگما عمل کرده است و سالانه میلیون‌ها دلار روی توسعه آن خرج کرده است، این نرم افزار در گوگل، اوراکل و Salesforce نیز پا گرفته است؛ شرکت‌هایی که این نرم افزار خیلی کوچک و آرام آرام در آن‌ها شروع به کار کرد و به طور کاملا طبیعی و پس از معرفی شدن توسط همکاران به همدیگر در این شرکت‌ها، رشد کرد. سایر مشتریان آن شامل Airbnb، Dropbox، Herman Miller، Stripe و توییتر می‌شوند.
پس از اینکه موسس و مدیرعامل فیگما، دیلان فیلد کمی پیش‌تر در همین ماه راجع به سالگرد ۱۰ سالگی فیگما توییت زد، وی پاسخ‌های غرورآفرینی از مدیرعامل‌های شرکت‌های Salesforce و Atlassian دریافت کرد. مدیرعامل Salesforce، برِت تیلور پاسخ خود را این‌گونه آغاز کرد:
من عاشق فیگما هستم.
مورد توجه شدن فیگما در شرکت‌های بزرگی مانند مایکروسافت، به معنای رقابت مستقیم با برنامه ادوبی XD می‌باشد و با وجود این برنامه، باز هم فیگما سهم خود را می‌گیرد. اما این رشد روزافزون فیگما به معنای تغییر کامل بازار یا جانشینی فیگما به جای ادوبی XD نیست.
فریدمن در این باره میگوید:
ما هنوز هم از ادوبی ایلاستریتر، فوتوشاپ و XD استفاده فراوانی میکنیم.
مایکروسافت و ادوبی بیش از دو دهه با هم همکاری داشته‌اند. به لطف این همکاری، ادوبی روی تمام ماشین‌های ویندوزی حضور دارد و این دو شرکت محصولات خود را روی دسکتاپ، کلاود و تلفن‌های همراه تطبیق می‌دهند. مسیر نفوذ به این اتحاد همیشه برای فیگما هموار نبوده است. در سال ۲۰۱۶، مایکروسافت Sunrise را خریداری کرد؛ استارت آپی که یک برنامه تقویم بسیار محبوب داشت. تیم Sunrise به فیگما تکیه کرد و به استفاده از آن حتی پس از عقد قرارداد هم ادامه داد.
هم‌بنیان‌گذار Sunrise، جِرِمی لِه وان، گفته بود که کارمنادن وی از افراد خوش شانس حاضر در مایکروسافت بوده‌اند. وی گفته بود برخی از اعضای مایکروسافت به خاطر رابطه تجاری بین مایکروسافت و ادوبی، مجبور به استفاده از محصولاتی مانند فوتوشاپ و XD بوده‌اند.
به گفته له وان که تا سال ۲۰۱۸ مدیر طراحی در مایکروسافت بود، علیرغم پافشاری مدیر اجرایی در برخی دپارتمان‌ها، برخی طراحان در هر صورت کار خودشان را کرده و یواشکی از اکوسیستم ادوبی خارج می‌شدند و از فیگما استفاده می‌کرده‌‌اند.
فریدمن نیز میگوید درباره منع استفاده کاربران از فیگما مطلع نبوده است. او میگوید:
ما رابطه‌ای عالی با ادوبی داریم و همچنین عاشق محصولات آن‌ها هستیم و در مصارف گوناگونی از آن‌ها استفاده میکنیم.
در سالی که قرارداد Sunrise بسته شد، ادوبی اعلام کرد که Microsoft Azure را به فضای ابری مورد ترجیح خود برای Creative Cloud، Document Cloud و Marketing Cloud خود بدل خواهد کرد.
برای ثبت این رخداد نیز مدیرعامل مایکروسافت، ساتیا نادلا و مدیرعامل ادوبی، شانتانو نارایِن، که زمانی که در هند زندگی می‌کردند با هم به دبیرستان دولتی Hyderabad می‌رفته‌اند، در کنفرانس Microsoft Ignite (که برای متخصصان دنیای IT است) زیر بنری که روی آن نوشته بود “ادوبی مایکروسافت آزور را دوست دارد” با همدیگر ملاقات کردند.
مزایای پرشمار فیگما، دوست جدید ردموندی‌ها
توانایی‌های همکارانه فیگما از دلایل اصلی محبوبیت آن هستند. بسیاری از ویرایش‌گرایان می‌توانند کار دیگری را بلادرنگ تماشا کنند و افرادی هم که کار ویرایش انجام نمی‌دهند، می‌توانند طراحی‌ها را نگاه کرده و نظر بگذارند. شرکت‌ها بر اساس تعداد ویرایش‌گرانی که برای فایل‌هایشان دارند، به فیگما هزینه پرداخت می‌کنند.
فریدمن در این باره میگوید:
به لطف این ویژگی، هر طراح، مدیر محصول، یا مهندسی می‌تواند در هر زمانی سیستم طراحی هر محصولی را ببینید.
هفته گذشته فیگما نسخه‌ای از سرویس خود را عرضه کرد که کاربران می‌توانند بدون نیاز به باز کردن یک صفحه مرورگر، از آن در برنامه گفتگوی Microsoft Teams استفاده کنند.
ادغام سازی تیم‌ها ابزاری است که به بسیاری از محصولات مایکروسافت نفع می‌رساند. ادوبی که برنامه Microsoft Teams را در برنامه‌های Acrobat و Creative Cloud خود ارائه می‌دهد، همه چیز را راجع به نیرویی که بودن در تشکیلات مایکروسافت به ارمغان میآورد، می‌داند. این ادغام سازی‌ها بخش بزرگی از موفقیت‌های ۴۰ ساله این شرکت هستند و سالانه حدود ۱۷ میلیارد دلار سود برای آن به ارمغان آورده‌اند.
فیگما اما باید خیلی جمع و جور کار خود را شروع می‌کرد. مانند بسیاری از سازمان‌ها، مایکروسافت نیز شروع به استفاده آن به صورت رایگان کرد. امروز، هر مشتری بسته به تعداد افرادی که در تیم‌اش دارد و بر فایل‌هایش تغییراتی اعمال می‌کنند، هزینه پرداخت می‌کند. این در حالی است که نسخه محدودتر برنامه به صورت کاملاً رایگان عرضه می‌شود.
در سال ۲۰۱۷ و یک سال پس از تصاحب شرکت، فیلد، آقای فریدمن را به مقر شرکت‌اش در سانفرانسیسکو دعوت کرد. فیلد میگوید فریدمن چیزهایی راجع به اینکه چرا مایکروسافت دیگر تمایلی به استفاده از نسخه رایگان فیگما ندارد می‌گفته است.
فیلد به یاد دارد که فریدمن به او گفته بوده:
ببین، همه ما واقعاً نگران این هستیم که شرکت شما از بین بره. با اینکه خیلی دوست داریم، اما به خاطر اینکه از ما هزینه‌ای دریافت نمی‌کنید، نمی‌تونیم برنامه‌تون رو توی مایکروسافت پخش کنیم.
این مسائل تنها مربوط به زنده نگه داشتن فیگما نبوده‌اند؛ بلکه مایکروسافت به عنوان مشتری‌‌ای که هزینه زیادی می‌کرده است، در موقعیتی بوده است که ویژگی‌های بیشتری درخواست کند.
فیلد گفته بود که بازخوردهای مایکروسافت به بهبودهای متعددی منجر شد. به عنوان نمونه، مهندسان فیگما بر روی آسان‌تر شدن انتقال از یک صفحه نمایش به صفحه نمایش دیگری در یک فایل فیگما کار کردند. این شرکت همچنین پشتیبانی از دریافت ورودی از کنترل‌های بازی ایکس باکس را هم به برنامه خود افزود و کاری کرد که پیش نمایش‌های اولیه روی تلفن‌های همراه سریع‌تر اجرا شوند.
در نهایت، درخواست‌های مایکروسافت به فیگما کمک کردند تا برنامه اقتصادی متهورانه‌اش را توسعه دهد و در نتیجه این اعمال، نسخه رایگان و نسخه پولی با پرداخت ماهانه پدید بیایند که پکیج‌های آن از ۱۲ الی ۴۵ دلار (بسته به تعداد ویرایش‌گران) متغیر است.
پکیج شرکتی (Enterprise) فیگما به ازای هر ویرایش‌گر قیمتی ۷۵ دلاری دارد و شامل مدیر حساب‌های مجزا و مدیریت رمز عبور پیشرفته می‌باشد.
واسلاو وانکورا اما زمانی را به یاد می‌اورد که همه چیز متفاوت بود. وانکورا طراح ارشد در Xamarin بود و نرم افزار وی به شرکت‌ها کمک کرد با استفاده از زبان برنامه نویسی C# مایکروسافت به توسعه برنامه‌های اندروید و iOS بپردازند.
زمانی که فیگما عرضه خود در اواخر سال ۲۰۱۵ را اعلام کرد، وانکورا به شدت تحت تاثیر ایده این شرکت (فیگما) مبنی بر به اشتراک گذاری کتابخانه‌های اجزاء طراحی‌ها قرار گرفت.
وی برای نسخه آزمایشی ثبت نام کرد و در تابستان سال ۲۰۱۶ به آن دسترسی پیدا کرد. وی به همکاران‌اش هم پیشنهاد کرد از این برنامه استفاده کنند که اولین آن‌ها، دیوید سیگل بود.
وانکورا و سیگل هر دو با موانعی در هنگام به اشتراک گذاری فایل‌ها از برنامه طراحی رقیب، Sketch مواجه شدند. پس از اینکه یکی از کارمندان Xamarin فایلی به یک پوشه Dropbox بارگذاری کرد، هم‌تیمی‌هایش برای اجرای آن بر روی کامپیوترهایشان به مشکل برخوردند و دلیل آن هم این بود که یا فونت‌ها را نصب نکرده بودند، یا نسخه‌های متفاوتی از برنامه را نصب داشتند.
بر خلاف برنامه Sketch، که تنها بر روی سیستم عامل مک موجود بود، فیگما روی مرورگر اجرا می‌شد. این به معنای مشکلات اشترکا گذاری کمتر بود. شما با ورود از طریق ایمیل یا با استفاده از یک ایمیل ارسالی، می‌توانستید به طراحی دیگران دسترسی پیدا کنید؛ درست مانند Google Docs. اما عملکرد آن مشکل‌زا بود.
وانکورا طراحی‌های پیچیده‌ای در فیگما درست کرد و پس از آن، برنامه کند شد، فریز کرد و در نهایت هم کرش کرد. کارمندان Xamarin نیز فایل‌های وانکورا را برای مهندسان فیگما ارسال کردند و مهندسان هم فیگما را سریع‌تر و پایدارتر کردند.
در سال ۲۰۱۷، وانکورا از کجهوری چک، محل زندگی‌اش، به سیاتل آمریکا سفر کرد و پس از آن هم سفر کاری کوچکی به مقر مایکروسافت در ردموند داشت. وی از این فرصت برای نشان دادن فیگما به تیم‌اش استفاده کرد؛ تیمی که به کارکردن در فوتوشاپ و ایلاستریتور عادت کرده بودند.
وانکورا راجع به این تجربه میگوید:
شگفت انگیز بود. احساس می‌کردی در حال تماشای یک مسابقه فرمول یک هستی. نشانک‌های موس بر روی صفحه در حال حرکت بودند و هر کسی در حال طراحی چیزی بود؛ حتی اگر در حال اعمال گیف یا طراحی مستطیل بودند. همه افراد حاضر در اداره هم پس از استفاده از آن، جا خورده بودند. فکر می‌کنم در همین لحظه بود که مردم متوجع شدند این برنامه قرار است در صرفه جویی در زمان بساری از افراد به آن‌ها کمک کند.
سیگل که مدیر طراحی سرویس‌های توسعه دهندگان مایکروسافت شدع بود، می‌خواست هر چه زودتر به سایرین بگوید که مایکروسافت در حال تکامل است و در راه و روش‌های قدیمی خودش گیر نکرده است. وی در سال ۲۰۱۸، متنی یادگار مانند در همین راستا از خود در وبسایت Xamarin به جا گذاشت.
این متن از این قرار است:
ما از کامپیوترهای شخصی، مک بوک‌ها، فیگما، اسکچ، گیت هاب، جاوااسکریپت، ZEIT و سایر ابزار مدرن برای طراحی، ساخت نمونه اولیه و ساخت آینده توسعه نرم افزار استفاده میکنیم. در این متن نیز لینکی به یک فایل فیگما وجود داشت که کارمندان مایکروسافت می‌توانستند آن را باز کنند.
کمی بعدتر از این، بِنِدیکت لِنِرت، مدیر طراحی محصول مایکروسافت، به فریدمن گفت که او باید مشخص کند همه باید از چه برنامه‌ای استفاده کنند؛ فیگما، یا ادوبی XD. مایکروسافت هم فیگما را انتخاب کرد.
وانکورا همچنین گفت:
فیگما با چنان سرعتی در سرتاسر شرکت پخش شد که فکر نمی‌کنم ادوبی توان رسیدن به آن را داشت.
فیگما هم از رویارویی با کهنه‌کارهای صنعت هیچ ابایی ندارد.
حافظه ابری خود را با ادوبی XD متصل نکنید، به جای آن با استفاده از فیگما، در حافظه ابری کار کنید.
این گفته در دفاع از کوچ عظیم طراحان از بسته Creative Cloud ادوبی بود؛ برنامه‌ای که حدود ۵۹ درصد از سود سالانه ادوبی را برای این شرکت تامین می‌کند.
در سال ۲۰۲۰، ادوبی فیگما را به لیست رقبایش (که در گزارش سالانه خود منتشر می‌کند) اضافه کرد.
تحلیلگران در حداقل سه موقعیت مختلف، پرسش‌هایی راجع به فیگما از مدیران اجرایی ادوبی داشته‌اند. الکس زوکین از موسسه تحقیقاتی Wolfe Research طی مکالمه‌ای در ماه ژانویه از مدیران اجرایی ادوبی، اسکات بِلسکی و دیوید واذوانی پرسیده بود که آیا فیگما در حال تسخیر سهم آن‌ها از بازار است یا خیر.
بلسکی که مدیر محصولات ادوبی و معاون اجرایی برنامه Creative Cloud است، به طور مستقیم به این پرسش پاسخ نداد. اما تایید کرد که بسیاری از سرمایه گذاران خطرپذیر در حال سرمایه گذاری در این شرکت و این فضا هستند.
وی همچنین افزود:
دیدن اینکه سرمایه گذاران خطرپذیر نیز دیدی مشابه به ما دارند، بسیار هیجان انگیز است. تا پنج سال پیش هیچ کسی وجود نداشت که در ابزارهای خلاقانه‌ای مانند فیگما سرمایه گذاری عظیمی کند، اما فکر کنم اکنون همه می‌توانند این مساله را به وضوح شاهد باشند.
بلسکی همچنین افزود که ادوبی می‌تواند از این فرصت استفاده کرده و برنامه Creative Cloud را به وب بیاورد؛ کاری که برای ایلاستریتر و فوتوشاپ انجام شده، اما برای ادوبی XD که نسخه اولیه آن در سال ۲۰۱۶ عرضه شد، هنوز انجام نشده است.
یکی از مسئولین ادوبی از صحبت کردن راجع به برنامه‌های این شرکت مبنی بر عرضه نسخه وب ادوبی XD اجتناب کرد و گفت که شرکت راجع به برنامه‌های خود در رابطه با ادوبی XD در کنفرانس Max خود در ماه اکتبر صحبت خواهد کرد.
این مسئول همچنین افزود:
ما از سوی سایر فعالان حوزه طراحی محصول در بازار، تاثیری بر کسب و کار برنامه فوتوشاپ شاهد نیستیم. ما ادوبی XD را توسعه داده و آن را تکامل داده‌ایم تا بتوانیم به نیازهای طراحی مشتریان اصلی‌مان پاسخی شایسته و درخور داده باشیم؛ مشتریانی که به جای طراحی و توسعه محصول، در حال طراحی تجربه‌های بازاریابی هستند.
چالش‌های پرشمار
با این وجود، فشاری که روی ادوبی قرار دارد، هر روز بیشتر می‌شود. در سه ماه اخیر، برنامه فیگما برای دستگاه‌های دارای سیستم عامل iOS، به طور متوالی در بخش گرافیک و طراحی اپ استور اپل، رتبه بالاتری از ادوبی XD داشته است.
وِلز فارگو، تحلیلگر موسسه Michael Turin نیز میگوید فیگما پتانسیل زیادی برای گسترش دارد.
او میگوید:
کاری که فیگما سعی در انجام آن دارد، ساخت یک پلتفرم وسیع‌تر است که می‌تواند به سیستمی در این بازار (طراحی گرافیک) تبدیل شود و به همین دلیل نیز معتقدم که این مسئله می‌تواند حتی جدی‌تر از این حرف‌ها نیز شود.
البته که فیگما تنها برنامه در حال رونقی نیست که در بازار وجود دارد. جایگزین متن-بازی نیز به نام Penpot وجود دارد که می‌تواند به صورت خودکار کد منبعی برای طرح‌هایی که مردم در این نرم افزار می‌سازند تولید کند.
کارمندان مایکروسافت نیز در حال استفاده از Penpot هستند و به بهتر شدن آن نیز کمک‌هایی کرده‌اند. طبق آمار، ۲۰ درصد از کسانی که از Penpot استفاده کرده بودند نیز از فیگما آمده بوده‌اند.
کد Penpot نیز تحت لایسنس متن-باز، روی گیت‌هاب قرار دارد، گیت‌هابی که مایکروسافت صاحب آن است. همه افراد می‌توانند این کد را دانلود کنند، آن را ویرایش کنند و روی سرورهای خود آن را اجرا کنند. این قضیه راجع به فیگما برقرار نیست، چرا که این شرکت کد منبع خود را پنهان نگه می‌دارد.
اما فیگما هم در حال تکامل است. یکی از آگهی‌های شغلی این شرکت بیان می‌کند که فیگما در حال در نظر گرفتن به‌روزرسانی عظیمی است که فضایی برای ساخت طراحی جدید در برنامه آیپد آن به وجود میآورد.
با حرکت تدریجی این شرکت و در نهایت ورود قریب الوقوع آن به وال استریت، استفاده بیشتر از رابطه نیک آن با مایکروسافت، فرصت‌عای بعتری را برای این شرکت پدید میآورد. گسترش روش‌های مختلف استفاده از فیگما، یکی از این راه‌های افزایش درآمد است. ارائه روی فیگما نیز یکی از این روش‌های استفاده مختلف است.
فیگما احتمالا هیچوقت قرار نیست جای برنامه پاورپوینت مایکروسافت یا فرمت PDF ادوبی را بگیرد، اما فیلد میگوید برنامه او مزایای واضحی را ارائه می‌کند. به عنوان نمونه، می‌توان گفت که فیگما با دادن امکان به اشتراک گذاری لینک بین اعضای یک تیم، فرآیند بی پایان ایمیل کردن یک ارائه را متوقف کرده است. یکی از مسئولین مایکروسافت نیز گفته است که کاربران پاورپوینت نیز می‌توانند از این لینک‌ها برای فرستادن اسناد استفاده کنند.
نظرات