ارز دیجیتال، ارز مجازی و رمز ارز چیست؟ بررسی ماهیت و تاریخچه

نادیده گرفتن ارز دیجیتال، ارز مجازی و رمز ارز و همچنین اخبار آن در روزهای اخیر به شدت غیرممکن است. در حقیقت با در نظر گرفتن این که چه سودی می‌توان از هر موضوع فراگیری برد، بسیاری از افراد در تلاش هستند تا به ماهیت و نحوه استفاده از ارز دیجیتال پی ببرند.

برای تعریف ماهیت این موضوع ابتدا از مفاهیم پایه آغاز می‌کنیم. ارز دیجیتال به بیان ساده ارزی تلقی می‌شود که تنها در شکل دیجیتال یا به عبارتی الکترونیک وجود دارد و به شکل فیزیکی قابل مشاهده، استفاده و تعامل نیست. این‌گونه ارزها معمولاً با نام پول دیجیتال، پول الکترونیک، ارز الکترونیک و یا حتی پول اینترنتی نیز شناخته می‌شوند.

ویژگی‌های کلیدی ارز دیجیتال:

• ارزهای دیجیتال گونه‌ای از ارز هستند که برخلاف پول رایج تنها از طریق یک رایانه یا گوشی هوشمند متصل به اینترنت قابل استفاده هستند.
• به دلیل عدم وجود یک واسطه، استخراج و استفاده از این ارزها معمولاً چندان سخت و هزینه‌بر نیست.
• تمام مواردی که با نام رمز ارز (Cryptocurrencies) شناخته می‌شوند، در دسته ارز دیجیتال قرار می‌گیرند. البته خلاف این قاعده صحیح نیست؛ یعنی تمام ارزهای دیجیتال، رمز ارز نیستند.
• ارزهای دیجیتال از ثبات برخوردارند و می‌توان از آن‌ها در برخی فروشگاه‌ها استفاده کرد، در حالی که رمز ارزها مدام در حال طی کردن یک روند صعودی و نزولی در ارزش خود هستند.

مفهوم ارز دیجیتال

همان‌طور که ذکر شد، ارز دیجیتال از لحاظ فیزیکی قابل مشاهده نیست و کاربر تنها می‌تواند از طریق رایانه، کیف پول‌های الکترونیک متصل به اینترنت و شبکه‌های اینترنتی مشخصی به آن‌ها دسترسی پیدا کند. از سوی دیگر ارزهای فیزیکی مانند اسکناس یا سکه از لحاظ مفاهیم انتزاعی قابل مشاهده هستند و صاحبان آن‌ها می‌توانند به صورت مستقیم به معامله‌‌شان بپردازند.

البته این مورد در ماهیت «ارز بودن» ارزهای دیجیتال تاثیری ندارد. مانند تمام ارزهای رسمی و تایید شده، می‌توان از ارز دیجیتال در خرید کالاها یا پرداخت هزینه خدمات مختلف استفاده کرد. از طرفی این ارزها در برخی از انجمن‌های آنلاین معین مانند وب‌سایت گیمینگ، درگاه‌های شرط‌بندی و قمار یا شبکه‌های اجتماعی استفاده‌ای محدود اما رو به رشد دارند.

برخلاف تصاویری که از این نوع ارز ترسیم می‌شود، در حالت معمول قابل مشاهده و لمس نیست. برخلاف پول رایج و سنتی، ارز دیجیتال بر یک مفهوم پیچیده‌تر و غنی‌تر استوار است که برای ورود به آن باید از دانش مناسبی بهره‌مند بود.

ارز دیجیتال خصوصیات یکسانی با ارزهای معمول و رایج فیزیکی دارند. برای مثال کاربر می‌تواند به واسطه آن‌ها فوراً به خرید و واریز مبلغ مورد نیاز بپردازد و این مهم در تمام دستگاه‌ها یا شبکه‌هایی که از این ارزها پشتیبانی می‌کنند، به سهولت قابل دسترسی است.

در یک نمونه دیگر می‌توان بُعد قابل توجه‌تری را نظاره کرد؛ فرض کنید که یک آمریکایی حتی می‌تواند با اتصال به شبکه یکسان، با یک فرد سنگاپوری به معامله و انتقال ارز مورد نیاز بپردازد.

بنابراین آشکار است که ارزهای دیجیتال چندین مزیت بزرگ را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند. یک پرداخت توسط ارز دیجیتالی مستقیماً بین دو طرف معامله صورت می‌پذیرد و با حذف واسطه، این معامله با کمترین هزینه و صد البته بیشترین سرعت صورت می‌گیرد. این نوع معاملات در مقایسه با روش‌های پرداخت سنتی و مرسوم کنونی که بانک‌ها و گاه واسطه‌ها و موسسات شخص ثالث را درگیر معامله می‌کند، به مراتب بهتر است. علاوه بر این، معامله از طریق ارز دیجیتال بی‌اساس نیست؛ به عبارتی سابقه پرداخت شما و طرف مقابل ثبت می‌شود و بعدها طرفین قادر به استفاده از صورت حساب‌ها در محاسبات احتمالی هستند.

تفاوت ارز دیجیتال، ارز مجازی و رمز ارز؛ ارز مجازی و رمز ارز چیست؟

با توجه به تعداد زیاد ارزهای این چنینی، می‌توان ارز دیجیتال را به عنوان سردسته ارز مجازی و رمز ارز تلقی کرد.

اگر قوانین مربوط به چنین ارزهایی توسط بانک مرکزی یک کشور تدوین و ارائه شود، موسسه مرجع ارزهای دیجیتال با نام «بانک مرکزی ارز دیجیتال» شناخته خواهد شد. با وجود آن که این مفهوم همانند خود ارز دیجیتال به صورت بصری قابل مشاهده و در درجاتی ملموس نیست، اما کشورهای بسیار اندکی از جمله انگلستان، سوئد و اروگوئه از معدود مناطقی هستند که تاکنون برای عرضه ارز دیجیتال به عنوان یک ارز مصوب، برنامه واحد و مشخصی را ارائه داده‌اند. در نتیجه در کنار شکل تنظیم و برنامه‌ریزی شده ارز دیجیتال، این ارزها می‌توانند در شکلی غیرمصوب نیز به کار خود ادامه دهند.

همان‌طور که ذکر شد، ارز مجازی برخلاف ارز دیجیتال مدام در حال تغییر روند است و دنبال‌کنندگان آن به خوبی آگاه هستند که تا چه اندازه می‌تواند فراز و نشیب داشته باشد. با این حال تمایل شرکت‌های بزرگ به این سمت، نشان‌دهنده فرصت‌های احتمالی بسیار بزرگی است.

حال در این نقطه به مقطعی می‌رسیم که می‌توان مفهوم ارز مجازی را تعریف کرد. ارزی که می‌تواند زیر نظر توسعه دهندگان، موسسه‌های خودبنیاد یا پروتکل‌های شبکه تعیین شده و نه مقامات رسمی دولت‌ها و سازمان‌های متمرکز، کنترل و هدایت شود، ارز دیجیتال اطلاق می‌شود. از جمله ارزهای مجازی می‌توان به رمز ارزها، کوپن‌ها یا سیستم‌های مبتنی بر جایزه‌های پولی را نام برد.

حال مفهوم کلی ارز دیجیتال و ارز مجازی را تا حد قابل قبولی درک کرده‌ایم اما در سطر پیش به یک مفهوم مهم دیگر هم اشاره شد: رمز ارز (Cryptocurrency). رمز ارز شکل دیگری از ارز دیجیتال و زیر مجموعه ارز مجازی است که از رمزنگاری (Cryptography) برای امنیت بخشیدن و احراز کردن تراکنش‌ها و از همه مهم‌تر ساخت یک واحد ارز جدید (در هر ارز به‌خصوص) استفاده می‌کند. در حال حاضر بیت کوین و اتریوم از محبوب‌ترین و پرارزش‌ترین رمز ارزها هستند. با این حال نباید فراموش کرد که هر دو دسته ارز‌های مجازی و رمز ارزها، زیر مجموعه ارز دیجیتال هستند.

تاریخچه؛ چگونه از یک ایده به شرایط کنونی رسیدیم؟

توجه به ارزش بالای ارزهای دیجیتال کنونی مخصوصاً بیت کوین و اتریوم به خودی خود قابل توجه است اما چه کسی می‌تواند جذابیت بازگو کردن نحوه شروع یک ایده و روند پیشرفت آن را انکار کند؟ در حقیقت ارزهای دیجیتال به دلیل ماهیت «دیجیتالی» و وابستگی بسیار به اینترنت، چندان هم قدیمی نیستند و توقع نداشته باشید که به زمان یونان باستان، مایاها یا حتی ایلام بازگردیم!

اولین ایده ثبت شده چنین ارزهایی به یک مقاله از دیوید چام (David Chaum) باز می‌گردد که در سال ۱۹۸۳ میلادی منتشر شد و به مبحث پول دیجیتال می‌پرداخت. آقای چام در سال ۱۹۸۹ سرانجام با تاسیس شرکت دیجی کش (DigiCash) در آمستردام، ایده خود را عملی ساخت. با این حال بخت چندان با او یار نبود و در سال ۱۹۹۸ یعنی نزدیک به ده سال بعد، شرکت او ورشکسته شد.

سرویس ای گولد (e-gold) که در سال ۱۹۹۶ معرفی شد، از اولین پول‌های اینترنتی تاریخ است که در مقایسه با تلاش‌های مشابه دیگر به محبوبیت زیاد و گستردگی بسیاری دست یافت. با این حال این ارز دیجیتال نیز عاقبت خوبی نداشت و عمر آن در سال ۲۰۰۸ توسط دولت ایالات متحده به پایان رسید. هم مراکز آموزشی و هم مقامات آمریکا مرجع واژه «ارز دیجیتال» را ای گولد و میراث آن می‌دانند.

ارز دیجیتال به واسطه استفاده از مفاهیمی کاملاً انتزاعی، روند متفاوتی را نسبت به سیر ظهور و استفاده از پول سنتی دنبال می‌کند. شاید بتوان اولین تفاوت آن را، در نحوه ایجاد و استفاده آن دانست. این موضوع در ارزهای مجازی شدت بیشتری می‌گیرد و حتی دولت‌ها نیز قادر به تغییر ماهیت آن نیستند؛ این روند به روشنی جلوه‌های مهم این چنین ارزهایی را نمود می‌دهد.

در ادامه چنین اقداماتی، شرکت کوکا کولا پیشنهاد داد که کاربران برای خرید از ماشین‌های فروش خودکار، از تراکنش‌های موبایلی استفاده کنند. از طرفی دیگر پی پل (Pay Pal) خدمات مبتنی بر دلار ایالات متحده خود را در سال ۱۹۹۸ یعنی همزمان با با ورشکستگی دیجی کش آغاز کرد. سپس مدتی بعد از تمام این جریانات، بیت کوین، ارزی که امروزه به دفعات نام آن را می‌شنویم، شروع به کار کرد. آغاز عرضه این ارز، نقطه شروع ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز (ارز مجازی) مبتنی بر بلاک چِین (Block Chain) و بدون سرور مرکزی به‌خصوص و حتی حالت قابل مشاهده بود.

این چنین ارزهای مبتنی بر بلاک چینی که اکنون آن‌ها را با نام رمز ارز می‌شناسیم، در برابر هرگونه تلاش‌های خارجی مخصوصاً از سمت دولت‌ها برای تغییر جهت یا خاموش کردنشان مقاوم هستند؛ زیرا همان‌طور که ذکر شد هیچ شخص و نهادی قدرت خاموش کردن و تاثیرگذاری کامل روی این رمز ارزها را ندارد.

با این حال مفهوم اصلی و ریشه‌های حقیقی ارز دیجیتال به قسمت دیگری هم نسبت داده می‌شود. در زمان ایجاد حباب دات کام در دهه ۹۰ میلادی، بسیاری از موارد مرسوم اینترنت و دیجیتال تغییر کرد و شاید بتوان دیجی کش را هم متاثر از آن دانست.

پس از گذشت مدت‌ها از آن در سال ۲۰۰۶ یک سرویس مختص به ارزهای دیجیتال به نام لیبرتی رزرو (Liberty Reserve) نیز شروع به کار کرد. این سرویس به کاربران اجازه می‌داد که دلارها یا یوروهای خود را به معادلشان یعنی دلارها یا یوروهای لیبرتی رزرو تبدیل کنند. این شرکت در هر تبدیل حدود ۱ درصد از کل مبلغ را به عنوان کارمزد دریافت می‌کرد. جدای از این چندین اقدام دیگر نیز در زمینه ارز دیجیتال صورت گرفت که به دلیل ماهیت پولشویی خود و عدم دریافت مجوز در نهایت توسط دولت ایالات متحده پیگیری و متوقف شد.

مانند هر حوزه دیگری، چندین و چند موسسه در اقداماتی بزرگ و کوچک در این رابطه شروع به کار کردند. اگرچه بیت کوین اکنون سرامد تمام رمزارزها ظاهر شده است اما شرایط می‌تواند تنها طی مدتی بسیار کوتاه تغییر کند.

سرویس‌های دیجیتالی دیگری نیز در چند دهه گذشته ایده‌های جاه‌طلبانه‌ای داشته‌اند. QQ از جنس همین ایده‌ها بود که در سال ۲۰۰۵ با پلتفرم پیام‌رسانی QQ تنسنت (Tencent) ادغام شد. این سرویس برپایه ارزهای دیجیتال وابسته به کالا فعالیت می‌کرد و در مقطعی هم به حاشیه‌های زیادی دامن زد. برای مثال گفته می‌شد که QQ با تاثیر خود عواقب زیان‌باری روی ارز رسمی چین یعنی یوآن داشته است.

سرانجام باری دیگر به بیت کوین می‌رسیم. بیت کوین اکنون با تاثیر شگرف خود تا مراحلی پیش رفته است که ما را روز به روز به تصورات موجود در کتاب‌ها، فیلم‌های سینمایی و بازی‌های ویدیویی نزدیک‌تر کرده است. با وجود آن که بیت کوین اکنون از محوبیت بالایی برخوردار است اما رقبای موجود در حوزه ارز مجازی نیز روند صعودی خوبی را طی می‌کنند. نگاهی گذرا به تعاریف ارز مجازی در همین صفحه باری دیگر به شما یادآوری می‌کند که ارزش چنین ارزهایی به شدت متغیر است و چه بسا که شاید چند روز پس از انتشار این مقاله، ارز دیجیتالی دیگری کنترل بازار را به دست گرفته باشد.

روش‌های استفاده از ارز دیجیتال و تکامل آن‌ها

امروزه ارزهای دیجیتال را می‌توان به صورت الکترونیک از طریق کارت‌های عابر یا کارت‌های اعتباری در فروشگا‌ه‌ها و وب‌سایت‌هایی که از این‌گونه ارزها پشتیبانی می‌کنند، استفاده کرد. طیف گسترده‌ای از این ارزها از روش‌های پرداخت بدون تماس استفاده می‌کنند که سهولت زیادی را در پرداخت ایجاد می‌کند.

برای اشاره به اولین تلاش‌های ثبت شده در این زمینه می‌توان به سال ۱۹۹۴ میلادی بازگشت. یکی از بانک‌های موجود در سوئینگدون کشور انگلستان با نام Mondex and National Bank به کاربران خود استفاده از کیف پول الکترونیک را پیشنهاد می‌داد.

در سال ۲۰۰۵ موسسه‌های Telefonica و بانک BBVA یک سیستم تراکنش پیشرفته‌تر را با نام موبی پی (Mobipay) در اسپانیا راه انداختند که از عملکرد پیام کوتاه برای انجام تراکنش‌ها استفاده می‌کرد. در این سرویس کاربران قادر بودند که هزینه تاکسی و فیش تلفن را از طریق حساب اعتباری موجود خود در بانک BBVA پرداخت کنند.

نباید توقع داشت که ارزهای دیجیتال در ظاهر سکه و اسکناس قابل استفاده باشند. هم‌اکنون نه تنها ارزهای مجازی، بلکه ارزهای سنتی و رایج نیز به مرحله‌ای رسیده‌اند که انتظار می‌رود حداکثر دو نسل آینده، قالب‌های کنونی پول را هرگز حتی از نزدیک هم نبینند.

با این وجود، تلاش‌های بشر در پیشرفت و فراهم آوردن آسایش زیر سایه فناوری، به این جا ختم نمی‌شود. در ژانویه ۲۰۱۰ ونمو (Venmo) به عنوان یک شبکه مجازی برای پرداخت از طریق SMS یا همان پیام کوتاه شروع به کار کرد؛ این مورد نیز برای شما همانند تلاش قبلی به نظر می‌رسد؟ در واقع این‌طور نیست. ونمو تبدیل به مکانی شد که دوستان می‌توانستند برخی از هزینه‌های جزئی یکدیگر همانند بهای یک فنجان قهوه، اجاره و سهم هر شخص از غذا خوردن در رستوران را بپردازند. اگرچه این روش به سرعت میان دانشجویان به محبوبیت رسید اما از لحاظ ایمنی نیز دارای مشکلاتی بود که از حوصله این مطلب خارج است.

در سپتامبر ۲۰۱۱ گوگل والت (Google Wallet) راه‌اندازی شد تا کاربران آن بتوانند تمام کارت‌های اعتباری خود را بدون نیاز به نسخه فیزیکی آن‌ها، در کنار و همراه خود حمل کنند. این قابلیت کاربران را قادر می‌ساخت که بدون نیاز به نگرانی در مورد گم کردن یا فراموش کردن یک کارت اعتباری، تنها درون گوشی خود به تمام اطلاعات و روش‌های پرداخت دسترسی داشته باشند.

در همان سال شرکت مخابراتی O2 نیز دست به عملی کردن ایده مشابهی زد و سرویس O2 والت را راه‌اندازی نمود. O2 والت می‌توانست توسط حساب‌ها یا کارت‌های معمولی شارژ و سپس در فروشگاه‌ها توسط یک روش به نام Money Messages استفاده شود. البته این سرویس هرگز به اندازه استارت آپ گوگل موفق نشد و در سال ۲۰۱۴ به کار خود پایان داد.

حال که صحبت از گوگل شد، نمی‌توان یکی دیگر از غول‌های فناوری فعال در این زمینه را نادیده گرفت. اپل در سپتامبر ۲۰۱۴ یعنی ۳ سال پس از آغاز به کار سرویس ارز دیجیتال گوگل، در مراسم رونمایی از آیفون ۶، اپل پی (Apple Pay) را معرفی کرد. این کیف پول دیجیتال مدتی بعد برای آیفون ۶ و اپل واچ هم در دسترس قرار گفت تا کار کاربران این شرکت در دستیابی به آن از همیشه آسان‌تر شود. همان‌طور که قابل حدس است، این جدای از در انحصار دستگاه‌های اپل بودن، در زمینه‌های دیگر مشابه گوگل والت عمل می‌کند.

فرصت‌ها بسیار هستند و شرکت‌های بزرگ فناوری در صف اول استفاده از موقعیت‌ها ایستاده‌اند. اگر گوگل و اپل می‌توانند اقدامات زیادی در این راستا انجام بدهند، بنابراین ورود دیگر شرکت‌های بزرگ به این زمینه اصلاً دور از انتظار نیست.

بنابراین اکنون با سلطه اینترنت بر جهان، افزایش محبوبیت ارزهای دیجیتال و مهیا بودن روش‌های استخراج، استفاده و پرداخت آن‌ها، نمی‌توان هیچ محدودیت و مانعی را برایشان متصور شد. آیا بیت کوین و رقبای آن می‌توانند منجر به ساخت یک امپراتوری عظیم دیگر همانند گوگل، اپل، آمازون و چنین شرکت‌هایی شوند؟

دنیای ما بدون ارزهای دیجیتال نیز همیشه در حال حرکت به سمت جلو بوده است. مهم نیست که چه اتفاق یا روندی در حال اتخاذ است، بشر دست از تلاش برنمی‌دارد و به تدریج خودش را به نقطه‌ای می‌رساند که سال‌ها بعد تنها یک خاطره مبهم در گذشته است. با مقایسه ۵۰۰ سال پیش با ۴۰۰ سال پیش، شاید تنها موارد اندکی تغییر کرده‌اند. در این فاصله که آن را یک قرن می‌نامیم، جدای از رخداد‌های قابل توجه، زندگی بشر دست نخورده باقی ماند اما اکنون به این صورت نیست.

مقایسه دیروز با امروز، انفجارهایی کوچک و بزرگ از ایده‌های باورنکردنی را نشان می‌دهد. در این جهان متغیر شاید ارزهای دیجیتال تبدیل به عناصری دائمی شوند که مفهومشان تغییرناپذیر است و سرانجام دنیای ما را در یک ماهیت انتزاعی به توقف وا می‌دارد. بنابراین با این که در این مقاله به ماهیت ارزهای دیجیتال و تاریخچه آن‌ها پرداختیم اما هنوز هم راه زیادی برای درک حال و آینده آن‌ها باقی است. در قسمت بعدی به بررسی مفهوم برخی از بازیکنان اصلی این مبحث یعنی بیت کوین، اتریوم و موارد مشابه خواهیم پرداخت.