من راجع به کابینت داروهای شما اطلاعی ندارم، اما کابینت دارو خودم مملو از داروهای تاریخ انقضاء گذشته است؛ از ملین کننده‌های عضله‌ای که وقتی چند سال پیش کمر درد داشتم گرفته، تا داروی ضد تهوعی که تابستان قبل برای دل دردم تهیه کردم و هیچ‌وقت هم آن را مصرف نکردم و زاناکسی که برای همراهی با این دنیای سرگیجه‌‌آور گرفتم.
بعضی مواقع با خود می‌گویم که قرار است با این داروهای تاریخ انقضاء گذشته چه کنم؟ اگر مصرف آن‌ها خطر ندارد که آن‌ها را استفاده کنم و اگر هم خطرناک هستند، چطور قرار است از شرشان راحت شوم؟ برای تهیه این مقاله، یک سری تحقیقات مختلف انجام داده‌ام و به سه داروساز برجسته برخوردم که یکی از آن داروهای تاریخ انقضاء گذشته را مطالعه کرده است تا به درک خوبی از آن‌ها دست پیدا کند.
معنای تاریخ انقضاء دارو و سایر موارد
تولیدکنندگان با راهنمایی سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا، بسته به آزمایش‌هایی که برای مشخص کردن مدت زمان تاثیرگذاری و بی خطر بودن مصرف دارو انجام می‌شوند، تاریخ انقضاء داروها را روی محصولاتشان ثبت می‌کنند.
دکتر دن شریدن داروساز در بیمارستان OhioHealth Marion تاریخ مصرف دارو را این‌گونه تعریف می‌کند:
تاریخ انقضاء بیانگر این است که اگر دارویی به خوبی نگهداری شود، حداقل تا مدت زمان مشخص شده، قابل استفاده خواهد ماند. بسیاری از تاریخ انقضاها بین یک تا پنج سال پس از تولید دارو در نظر گرفته می‌شوند.
هرچند برای بسیاری از داروهای تجویزی، آن‌چه شما روی بسته می‌بینید، تاریخ انقضا نیست، بلکه تاریخ عدم استفاده پس از مدت مشخص شده (یا تاریخ مصرف) است (البته من روی نسخه‌هایم این تاریخ را بعد از کلمه “بعد از این تاریخ استفاده نکیند” ثبت می‌کنم). جیمز استیونسون داروساز از دانشکده دارو دانشگاه میشیگان و افسر بالینی ارشد در شرکت Omnicell نیز راجع به این مورد میگوید:
تاریخ مصرف، به طبع بازه زمانی کوتاه‌تری را نسبت به تاریخ مصرف واقعی شامل می‌شود. این مورد به خاطر این است که یک داروساز معمولاً باید دارو را با مواد دیگری ترکیب کند و آن را به بسته جدید انتقال دهد تا آن را به دست شما برساند و این کار از طول عمر قابل استفاده بودن آن می‌کاهد.
برای برخی داروها اما تاریخ مصرف مشخص شده، تنها چند روز و یا چند هفته پس از توزیع است. یک آنتی بویتیک پودری ممکن است روی قفسه داروخانه به مدت دو سال به خوبی دوام بیاورد، اما پس از این‌که داروخانه به آن آب اضافه می‌کند و آن را به بیماران توزیع می‌کند، این مدت زمان به ۱۴ روز کاهش پیدا می‌کند. برخی داروها ممکن است پس از گذشت تاریخ مصرفشان اثری نداشته باشند.
با این‌که تاریخ انقضاء و تاریخ مصرف اطلاعاتی خوبی را به بیماران ارائه می‌دهند و شما می‌توانید مطمئن باشید که داروی مد نظرتان در صورت نگهداری اصولی، تا مدت تعیین شده اثر خواهد کرد، اما داروها لزوماً پس از گذشتن از تاریخ مصرفشان خطرناک نشده و اثرگذاری آن‌ها نیز کمتر نمی‌شود.
طی تحقیق کوچکی که در سال ۲۰۱۲ انجام شد، دکتر کنترِل و سه همکار وی هشت دارو مختلف را آزمایش کردند که شامل ۱۴ عنصر متفاوت و فعال بودند و از تاریخ انقضاء آن‌ها بین ۲۸ تا ۴۰ سال گذشته بود. آن‌ها متوجه شدند که ۸۶ درصد عناصر تشکیل دهنده داروها هنوز هم در همان حالت در نظر گرفته شده قرار داشتند. این یافته‌ها پیشنهاد می‌دهند که برخی داروها، مانند استامینوفن‌ها و مسکن‌هایی مانند هیدروکدئین، اثر خود را برای مدت بسیار بسیار طولانی‌ای حفظ می‌کنند.
هرچند دکتر کنترِل اشاره کرد که او و هم تیمی‌هایش در واقع داروها را روی مردم آزمایش نکردند. وی همچنین میگوید:
من نمی‌توانم بگویم که مصرف داروهای تاریخ مصرف گذشته موردی ندارد. سازمان غذا و داروی آمریکا هم این‌کار را توصیه نمی‌کند.
هرچند، آقای کنترل به مدت نزدیک به سی سال است که مشغول کار در مرکز کنترل زندان کالیفرنیا در سن دیگو است و میگوید که مردم به طور معمول پس از این‌که متوجه می‌شوند داروی تاریخ انقضا گذشته مصرف کرده‌اند، نگران اتفاقی که ممکن است برایشان بیافتد می‌شوند. اما بنا به گفته‌های او، هیچ اتفاق بدی برای هیچ یک از این افراد پیش نیامده است.
تحقیق دکتر کنترل تنها یکی از معدود تحقیقاتی است که در آن داروهای تاریخ مصرف گذشته از نظر شیمیایی بررسی شده‌اند. در تحقیقی که در سال ۲۰۰۶ منتشر شده است، محققان به همراه سازمان غذا و دارو و شرکت دارویی Sandoz، دقیقاً ۱۲۲ محثول دارویی را مورد آزمایش قرار دادند و متوجه شدند که ۸۸ درصد این داروها، با گذشت پنج سال و نیم از تاریخ انقضائشان، هنوز هم برای مصرف بی خطر بودند.
در واقع سازمان غذا و دارو برخی مواقع داروهای تاریخ مصرف گذشته مورد نیاز برای مواقع ضروری سلامت عموم را آرمایش می‌کند و اگر ثابت شود که هنوز اثر گذاری خود را دارند و بی خطر هستند، تاریخ انقضاء آن‌ها را افزایش می‌دهد. شما می‌توانید با جستجو در این صفحه متوجه شوید که آیا تاریخ انقضاء داروی شما افزایش داده شده است یا خیر.
برخی داروها باید از رده خارج شوند
وقتی که قصد مصرف یک دارو تاریخ انقضاء گذشته را دارید، از عقل سلیم خود کمک بگیرید. به عنوان مثال مصرف یک ایبوپروفن تاریخ انقضاء گذشته برای درمان یک کسالت جزئی که به یک داروی سردرد یا آلرژی برای درمان طب یونجه ملایم کمک کند، بی خطرتر از خوردن داروی تاریخ انقضاء گذشته برای درمان یک بیماری جدی است.
یک سری از داروهایی که اصلا نباید آن‌ها را به صورت تاریخ انقضاء گذشته امتحان کنید، آنتی بیوتیک‌ها هستند. اگر شما آنتی بیوتیکی را مصرف کنید که به اندازه کافی قوی نیست، ممکن است در واقع به شما آسیب بزند. چرا که ممکن است این دارو به نتواند به طور موثر با عفونت شما مبارزه کند. تحقیقی از سال ۱۹۶۰ نیز تتراسایکلین را به مشکلات کلیه مرتبط کرده است که احتمالاً به این خاطر است که آنتی بیوتیک زمانی که مصرف می‌شود، مواد شیمیایی خطرناکی را آزاد می‌کند. اما هنوز مشخص نیست که آیا فرمولاسیون آنتی بیوتیک عامل ایجاد این تهدید است یا خیر.
آقای شریدان همچنین راجع به قطره‌های چشمی تاریخ مصرف گذشته هشدار داده است؛ چرا که این دارو می‌تواند به میکرو ارگانیسم‌ها آلوده شود. وی همچنین راجع به نیتروگلیسرین هم هشدار داده که ماده منفجره‌ای است که در درمان درد سینه در افرادی با بیماری‌های قلبی، اثرگذاری خود را از دست می‌دهد. انجمن دیابتی‌های آمریکا نیز توصیه به استفاده از انسولین تاریخ مصرف گذشته نمی‌کند.
برای راحت شدن از شر اکثر داروها، می‌توانید آن‌ها را در سطل آشغال بیندازید. اما سازمان غذا و داروی آمریکا توصیه می‌کند که این داروها را با پسماند قهوه، خاک یا مدفوع گربه ترکیب کنید تا کودکان یا حیوانات خانگی را جذب خود نکنند و این‌که باید این داروها در یک کیسه یا بسته مهر و موم شده قرار بگیرند. برخی از داروهایی که ممکن است سایر افراد از آن‌ها سوء استفاده کنند (مانند اوپیودها) را نباید دور انداخت.
به گفته سازمان غذا و داروی آمریکا، می‌توانید با انداختن آن‌ها در توالت و کشیدن سیفون از شر آن‌ها راحت شوید، اما از طرفی دیگر سازمان حفاظت از محیط زیست هشدار می‌دهد که انجام چنین کاری می‌تواند موجب آلوده شدن آب آشامیدنی، رودخانه‌ها و دریاجه‌ها توسط این داروها شود، چرا که بسیاری از مراکز تصفیه آب مجهز به دستگاهی برای زدودن داروها از آب نیستند. آقای شریدان همچنین توصیه می‌کند که داروها را در سطل آشغال‌های دارویی امنی که در داروخانه‌ها قرار دارند بیندازیم. اداره مبارزه با مواد مخدر آمریکا نیز با دولت محلی در روزی منتسب به روز ملی بازپس گیری داروها تجویز شده، جهت جمع آوری داروها همکاری می‌کند.
داروها را به درستی نگهداری کنید تا عمر آن‌ها افزایش یابد
برای این‌که از عملکرد داروهایتان تا تاریخ انقضاء (یا حتی بعد از آن ) اطمینان حاصل کنید، به خوبی آن‌ها را انبار کنید. آقای شریدان در این باره میگوید:
بر خلاف آن‌چه تعبیر می‌شود، کابینت داروها در حمام، اصلاً جای خوبی برای نگهداری داروها نیست. دمای بالا و رطوبت موجود در این مکتن ممکن است منجبر به از بین رفتن سریع‌تر و فعال شدن مواد شیمیایی داروها شود.
وی همچنین توصیه کرد که داروها را در جای خشک و خنک و دور از تابش مستقیم آفتاب و کودکان نگهداری کنیم. البته که اگر توضیحات متفاوتی برای نحوه نگهداری دارو روی جعبه آن ذکر شده، باید از این توضیحات پیروی کرد. به عنوان نمونه برخی داروها را باید در یخجال نگهداری کرد.
چیزی که واضح است این است که من باید تغییراتی در خانه‌ام ایجاد کنم، داروهایم را در حمام نگهداری می‌کنم و مطمئنم که در جایی از خانه‌ام کلی آنتی بیوتیک تاریخ مصرف گذشته دارم. اما احتمالاً همه داروهای تاریخ مصرف گذشته‌ام را دور نریزم، یا حداقل برای فعلاٌ. ایبوپروفن‌ام را که تنها مدتی از تاریخ مصرف آن گذشته را برای مواقع ضروری پیش خودم نگه خواهم داشت. زاناکس هم همینطور.
نظرات