فوتبال یک صنعت چند میلیارد دلاری است و میلیاردها نفر از سراسر دنیا طرفدار پر و پا قرص این ورزش هستند پس تعجب آور نخواهد بود که این ورزش نیز از حمله‌ی فن‌آوری مصون نخواهد بود، حمله‌ای که از آن به عنوان «تغییر دیجیتالی» عنوان می‌کنند.
در واقع فن‌آوری نقشی اساسی و مهمی را برای پخش‌کنندگان، سازمان دهندگان و تماشاگران مسابقات ایفا می‌کند. جام‌جهانی روسیه ۲۰۱۸ نیز از این قاعده مستثنی نیست. برخی از این امکانات را معولی‌ترین مسابقات، هر چند در کیفیت‌های مختلف، دارند اما در اینجا می‌خواهیم ببینیم که در این بزرگترین مناسبت فوتبالی جهان، چه چیز متفاوتی در این زمینه وجود دارد؟ تأثیر فن‌آوری در داخل خود زمین سبز چگونه است؟
در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل، ما شاهد فن‌آوری خط دروازه‌ها بودیم (به وسیله‌ی این فن‌آوری عبور توپ از خط دروازه‌ها تشخیص داده می‌شود). این فن‌آوری، اولین کمک غیر انسانی به داوران مسابقه‌های فوتبال بود و آن‌ها را در اتخاذ تصمیم درست راهنمایی می‌کرد. در این جام ما شاهد فن‌آوری کمک داورهای ویدیویی یا داورهای مجهز به کمک ویدیویی (VAR: video assisted referees) نیز هستیم. فن‌آوری جدیدی که در این تابستان بارها و بارها سرفصل خبرها بود.
ولی این فن‌آوری، تنها فن‌آوری اضافه شده در این مسابقات، چه در داخل زمین و چه بیرون زمین، نبود. در ادامه ابتدا با VAR و سپس با سایر فن‌آوری‌ها آشنا می‌شویم.
- VAR
چند تغییر محدود در فوتبال باعث جان گرفتن VAR در این ورزش شد. در این فن‌آوری، داوران می‌توانند از کمک‌های ویدیویی خود استفاده کنند و تصمیم درست را بگیرند. مشابه چنین سیستمی قبلا در در ورزش‌هایی مانند راگبی، تنیس، فوتبال آمریکایی و کریکت آزمایش شده و در حال استفاده شدن است.
ایده VAR واضح است، در صحنه‌های تأثیر گذار بازی مانند گل‌ها، پنالتی‌ها، جریمه خطاها و… داورها می‌توانند از کمک داور ویدیویی خود کمک بگیرند و نظر قطعی را صادر یا نظر خود را اصلاح کنند. VAR پیش از این مسابقات فوتبال در مسابقات دیگری، از جمله جام اتحادیه (حذفی) انگلستان، آزمایش شد و بازخوردهای متعدد و پر ضد و نقیضی را در پی داشت. بعضی‌ها نیز خواهان بازسازی اساسی یا حتی حذف کلی این فن‌آوری شدند.
با تمام اتفاقات و نظرات پیش‌آمده، فیفا تصمیم به استفاده از این فن‌آوری در همه‌ی ۶۴ مسابقه جام گرفت. یک تیم مجزای داوری که متشکل از یک داور سردسته و سه کمک زیر دست او در اتاقی به نام اتاق اعمال ویدیویی (VOR: Video Operation Room) جمع می‌شوند و با بررسی فیلم‌های از جهات مختلف، نظر نهایی خود را به داور اعلام می‌کنند. اتاق VOR در مرکز پخش بین‌المللی مسکو قرار دارد.
VARها یا کمک داورهای ویدیویی (یا داورهای مجهز به کمک ویدیویی) توسط ارتباط بی‌سیم مبتنی بر فیبر با داور در ارتباط هستند. ۳۳ دوربین پخش تلویزیونی بعلاوه دو دوربین مختص خط آفساید توسط یک شبکه‌ی خاص مستقیما به VOR وصل هستند. ۸ دوربین از این ۳۳ عدد به صورت صحنه فوق آهسته و ۴ دوربین نیز به صورت صحنه فوق‌العاده فوق آهسته از صحنه‌های بازی تصویر برداری می‌کنند. در مرحله‌ی حذفی بازی‌ها نیز دو عدد دوربین اضافه می‌شوند که به صورت صحنه فوق‌العاده فوق آهسته فیلم‌برداری می‌کنند.
هریک از VARها نظاره‌گر بازی هستند. بازی از زاویه‌های مختلف و توسط هر دوربین به آن‌ها ارائه می‌شود. آن‌ها هر گونه اشتباه یا صحنه از دست رفته یا نتیجه درخواست بازبینی یک صحنه توسط داور را به او اعلام می‌کنند.
این کارها در حالت تئوری ساده به نظر می رسند، اما واقعیت چیز دیگری است. داورانی که به VAR دسترسی دارند هنوز هم مرتکب اشتباه در قضاوت خود می‌شوند. در فینال لیگ الف استرالیا به دلیل این‌که VARها موفق به دیدن یک صحنه از یک زاویه‌ی خاص نشدند و نتوانستند یک گل نادرست را مردود اعلام کنند و در آخر این گل نادرست به دلیل مشکلات فنی درست اعلام شد.
فیفا متعهد شده که به وسیله «سیستم اطلاعات VAR» VAR را بهبود بخشد تا اطمینان یابد که شبکه‌های تلویزیونی پخش کننده مسابقات، کارشناسان و رابط‌های شبکه‌های تلویزیونی حاضر در ورزشگاه از جزئیات تصمیم‌های VAR اطلاع یابند. این کار نتیجه نظرات ارائه شده به فیفا و خروجی آن‌ها است.
بزرگترین مسئله در این رابطه و در جام این است که اطمینان حاصل شود که سرعت بازی تحت تأثیر قرار نگیرد و با توجه به حضور انبوه داورهایی که تا به حال از این سیستم استفاده نکردند این امر دور از ذهن به نظر می‌رسد. بسیاری این اتفاق را یک فاجعه تلقی می‌کنند.
- ۴K UHD و واقعیت مجازی (VR)
ظاهرا قرار است در هر جام جهانی فن‌آوری و کیفیت پخش جدیدی روتین شود. این جام جهانی هم از این قاعده مستثنی نیست و کیفیت ۴K Ultra HD راه خود را در میان شبکه‌های پخش کننده‌ی بازی‌ها باز کرد. البته ۴K UHD برای بار اول در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل و به صورت آزمایشی راه‌اندازی شد ولی در این جام و به دلیل افزایش چشمگیر تلویزیون‌های ۴K UHD، پخش مسابقه‌ها با این کیفیت به یک امر عادی تبدیل شد.
در انگلستان BBC اعلام کرد که برنامه‌ای برای پخش مسابقه‌ها با این کیفیت در نظر گرفته است اما با شرایط خاصی این برنامه انجام خواهد پذیرفت. اول این که بینندگان به وسیله شبکه‌ی ماهواره‌ای یا کابلی قادر به دریافت این کیفیت نیستند (حداقل برای دور اول مسابقات) و باید آن‌ها را به صورت آنلاین (توسط BBC iPlayer) بر روی تلویزیون خود یا هر وسیله‌ی دیگری پخش کنند. دوم هم این‌که پخش آنلاین دارای محدودیت‌هایی خواهد بود و اولویت با افرادی است که زودتر وارد سایت شوند. در این صورت پخش مسابقه‌ها با این کیفیت، حداقل برای بینندگان BBC، محدود به چند صد هزار نفر خواهد بود. لازم به ذکر است که پخش مسابقه‌ها با کیفیت پایین‌تر، طبق روال عادی و از شبکه کابلی یا ماهواره‌ای این شبکه انجام می‌پذیرد. هم‌چنین در رابطه با واقعیت مجازی نیز پخش مسابقات به صورت واقعیت مجازی از طریق اپلیکیشن BBC Sport VR انجام خواهد پذیرفت و کیفیت آن به صورتی است که بینندگان احساس کنند در داخل ورزشگاه قرار گرفته‌اند.
- جزئیات الکترونیکی و سیستم‌های ردیابی (Electronic Performance and Tracking Systems یا EPTS)
دومین نوآوری فیفا در این لیست EPTS است. فیفا به هریک از ۳۲ مربی جام تبلت می‌دهد که امکان دسترسی به آمار بازیکنان را به آن‌ها می‌بخشد. با این تبلت‌ها نیز می‌توان به صورت زنده به صحنه‌های بازی‌ها دسترسی داشت.
هر تیم به سه عدد تبلت دسترسی خواهد داشت. یکی برای آنالیزور حاضر در جایگاه، دیگری برای آنالیزور حاضر روی نیمکت و آخری برای تیم پزشکی است. صحنه‌های بازی با تأخیر ۳۰ ثانیه‌ای از این تبلت‌ها پخش می‌شوند. از لحاظ آمار بازیکن‌ها نیز می‌توان به موقعیت، پرس، پاس‌ها، تکل‌ها و سرعت آن‌ها اشاره کرد.
EPTS با سیستم‌های مبتنی بر دوربین و تکنولوژی پوشیدنی، که در سال ۲۰۱۵ توسط فیفا تایید شده‌اند، کار می‌کند. . برای جام جهانی، داده‌ها از طریق دو دوربین دیجیتال ردیابی مستقر در پایه اصلی جمع آوری می شوند. در همان حال تیم‌ها نیز به دوربین های تاکتیکی انتخاب شده دسترسی خواهند داشت.
- فن‌آوری ۵G در روسیه
درست است که رونمایی از فن‌آوری ۵G برای این جام جهانی زود به نظر می‌رسد ولی هر دو شریک رسمی ارتباطات جام جهانی، یعنی تی ام اس (TMS) و مگافون (Megafon)، به صورت آزمایشی این فن‌آوری را در جریان این رویداد راه‌اندازی کردند.
انتظار می رود که شبکه های ۵G در سال ۲۰۱۹ به صورت تجاری (مانند ۴G و فن‌آوری‌های قدیمی‌تر) در دسترس عموم قرار گیرند. شبکه‌های ۵G دارای سرعت بیش‌تر، ظرفیت بالاتر و زمان تأخیر فوق‌العاده کم‌تری نسبت به شبکه‌های نسل قبل هستند. این به این معناست که در آینده ارتباط با کیفیت‌تری و به طبعیت از آن تجربه‌ی جدیدی را برای طرفداران حاضر در ورزشگاه مشاهده خواهیم کرد.
مناطق تحت پوشش این فن‌آوری ورزشگاه‌ها، ناحیه‌های طرفدارها، مراکز ترانزیت و مناطق پر رفت و آمد و جاذبه‌های گردشگری (مثل میدان سرخ مسکو) خواهند بود.
- توپ آدیداس تل‌استار (Adidas Telstar)
آدیداس از سال ۱۹۷۰ تولید کننده‌ی رسمی توپ‌های جام جهانی بوده است. این شرکت در این رویداد از آخرین دستاورد فنی خود رونمایی می‌کند. البته در هر جام تعداد زیادی از دروازه‌بان‌ها از دست توپ‌های جام و این شرکت شاکی هستند.
در این رقابت‌ها این شرکت از «تل‌استار ۱۸ (Telstar 18)» به عنوان توپ رسمی جام جهانی ۲۰۱۸ رونمایی کرد. این توپ تداعی کننده‌ی اولین توپ تاریخ این شرکت برای جام جهانی است. این توپ از طراحی داخلی و خارجی جدیدی برخوردار است که طبق گفته‌ی آدیداس دوام آن را در استادیوم‌ها و خیابان‌ها افزایش می‌دهد.
نکته جالب و مرتبط با فن‌آوری یا تکنولوژی در مورد این توپ این است که در آن یک تگ NFC گنجانده شده است که می‌توان به وسیله‌ی آن با تلفن‌های هوشمند مرتبط شد. نوع استفاده از این تگ NFC مانند نوع استفاده از Apple Pay یا Android Pay است.
با استفاده از این فن‌آوری می‌توان مشخصات توپ و رقابت را دریافت کرد و کل وظیفه این تگ محدود به این کار است. این اولین باری است که از یک توپ مجهز به یک فن‌آوری در مسابقه‌های رسمی استفاده می‌شود. وظیفه این توپ در حقیقت بازکردن راه فن‌آوری به این زمینه است.
لازم به ذکر است که آدیداس یک توپ هوشمند و با نام «مربی من (miCoach Smart Ball)» تولید کرده بود که دارای سنسور‌هایی برای محاسبه‌ی کمیت‌های متریک مانند سرعت و مسافت بود. این توپ هیچ‌گاه دوام کافی برای استفاده در یک مسابقه واقعی را به دست نیاورد.
در این جام از فن‌آوری‌های دیگری استفاده شده است ولی هدف اصلی این مقاله معرفی فن‌آوری‌های جدید و استفاده شده در این جام بود.
نظرات