اصول پایه دیافراگم در عکاسی – قسمت اول

دیافراگم (Aperture) در کنار سرعت شاتر و ایزو، یکی از سه پایه اصلی عکاسی و فیلم‌برداری است. ما پیش‌تر به معرفی ایزو و سرعت شاتر پرداخته‌ایم و در این مقاله، دیافراگم را بررسی و معرفی خواهیم کرد.

دیافراگم چیست؟

دیافراگم دریچه‌ای است که برای ورود نور به داخل لنز و ثبت آن توسط دوربین مورد استفاده قرار می‌گیرد. تنها کافی است به کارکرد چشم خود و پلک توجه کنید تا مفهوم دیافراگم را متوجه شوید. وقتی بین یک محیط روشن و تاریک جا به جا می‌شوید، عنبیه چشم شما گشاد یا تنگ می‌شود تا ابعاد مردمک چشمتان را کنترل کند و در نتیجه، نور مورد نیاز وارد چشم شود.

• ایزو چیست و چه تاثیری در عکاسی و فیلم برداری دارد؟
• سرعت شاتر در عکاسی چیست؟

در عکاسی به مردمک لنز دوربین، دیافراگم می‌گویند. شما می‌توانید با کوچک یا بزرگ کردن ابعاد دیافراگم خود، به آن اجازه دهید نور کمتر یا بیشتری را به سنسور دوربین هدایت کند. تصویر زیر، دیافراگم را در یک لنز نمایش می‌دهد.

دیافراگم می‌تواند با کنترل عمق میدان، به تصویر شما بعد دیگری اضافه کند. در یک نقطه خاص، دیافراگم پس‌زمینه‌ای تار همراه با فوکوس عمیق می‌سازد که استفاده از آن، مفاهیم زیبایی‌شناختی خاصی دارد.

در سوی دیگر، دیافراگم به سادگی می‌تواند از پس‌زمینه گرفته تا افق، تصاویر واضحی را ثبت کند. این قابلیت همچنین نقش مهمی در دگرگونی نوردهی تصاویر شما دارد و می‌توان آن‌ها را روشن‌تر یا تیره‌تر کند.

دیافراگم چطور روی نوردهی تاثیر می‌گذارد؟

دیافراگم چندنی تاثیر روی تصاویر شما دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، روشنایی یا نوردهی است. وقتی اندازه دیافراگم تغییر می‌کند، مقدار کلی نور منتهی به سنسور دوربین را تغییر می‌دهد و به همین دلیل، روشنایی تصویر نیز تغیری می‌یابد.

یک دیافراگم بزرگ (عریض) مقدار زیادی از نور را منتقل می‌کند و در نتیجه، تصویر روشن‌تر می‌شود. یک دیافراگم کوچک برخلاف این رویه عمل می‌کند تا تصاویر تاریک‌تر شوند. می‌توانید با بررسی تصویر زیر، تفاوت این حالت‌ها را درک کنید.

در یک محیط تاریک مانند مکان‌های سرپوشیده یا حتی شب، شما باید از یک دیافراگم بزرگ استفاده کنید تا لنز شما نور بیشتری جذب کند. این همان دلیلی است که عنبیه چشم شما با ورود به یک محیط تاریک، گشادتر می‌شود.

دیافراگم چطور روی عمق میدان تاثیر می‌گذارد؟

یکی دیگر از تاثیرات بسیار مهم دیافراگم، روی عمق میدان است. عمق میدان، مقدار وضوح تصویر شما از جلو تا عقب است. بعضی تصاویر عمق میدان نازک یا کمی دارند، بنابراین پس‌زمینه آن‌ها کاملاً خارج از فوکوس است.

برخی از دیگر تصاویر عمق میدان بزرگ یا زیادی دارند در نتیجه، هم پیش‌زمینه و هم پس‌زمینه واضح به نظر می‌رسند.

در تصویر بالا شما می‌توانید دختر را در حالت فوکوس و بنابراین به صورت واضح مشاهده کنید، در حالی که پس‌زمینه کاملاً خارج از فوکوس قرار دارد. انتخاب دیافراگم در این‌جا نقش زیادی بازی کرده است. بسیاری از عکاسان ترجیح می‌دهند از دیافراگم بزرگ‌تری استفاده کنند تا چنین افکتی ایجاد شود. این افکت کمک می‌کند که ببیننده تنها روی سوژه عکس متمرکز شود و در عوض پس‌زمینه شلوغ، به آن توجه کند.

یک ترفند برای به یاد نگه داشتن این رابطه وجود دارد که قسمت اول آن این‌گونه است: «یک دیافراگم بزرگ به تاری زیادی در هر دو قسمت پیش‌زمینه و پس‌زمینه منجر می‌شود.» این حالت برای تصاویر پرتره یا عکاسی عمومی از سوژه‌ها در محیط‌های ایزوله مناسب است. این افکت که حاصل آن به خارج شدن فوکوس از پس‌زمینه و پیش‌زمینه می‌شود، در زمینه عکاسی به بوکه (Bokeh) شهرت دارد. با وجود آن که بوکه ویژگی یک لنز به‌خصوص به شمار می‌رود اما با استفاده از دیافراگم بزرگ و نزدیک کردن دوربین به سوژه، می‌توان چنین حالتی را ایجاد کرد.

قسمت دوم این ترفند را این‌گونه به خاطر بسپارید: «یک دیافراگم کوچک به مقدار کمی تاری در پس‌زمینه منجر می‌شود.» این تاری پس‌زمینه، این حالت را برای عکاسی منظره و معماری مناسب می‌کند.

در زیر یک مقایسه سریع قرار داده‌ایم تا بتوانید تفاوت میان دیافراگم بزرگ و دیافراگم کوچک و تاثیرات آن‌ها روی پس‌زمینه و پیش‌زمینه را متوجه شوید.

همان‌طور که می‌بینید در تصویر سمت چپ، تنها سر مارمولک داخل فوکوس و حالت واضح قرار دارد و در عین حال، پس‌زمینه و پیش‌زمینه هر دو غرق در تاری هستند.

در تصویر سمت راست همه چیز از جلو تا عقب واضح است. این مقایسه نشان می‌دهد که چرا عکاسان از سطوح مختلف دیافراگم استفاده می‌کنند.

ضریب اف چیست؟

تاکنون ما تنها درباره خصوصیات عمومی دیافراگم از جمله بزرگی یا کوچکی آن سخن گفته‌ایم. با این حال، شما می‌توانید ابعاد دیافراگم را با استفاده از یک عدد موسوم به ضریب اف (f-number یا f-stop) بیان کنید. در این حالت، حرف f پیش از عدد قرار می‌گیرد و ترکیبی مانند f/8 را تشکیل می‌دهد.

احتمالاً شما پیش‌تر این ضریب را روی دوربین خود دیده‌اید. روی نمایشگر LCD یا نمایاب دوربین می‌توانید این ضریب را مشاهده کنید که احتمالاً با چنین واحدهایی مواجه خواهید شد: f/2، f/3.5، f/8 و …؛ برخی از دوربین‌ها از اسلش (/) صرف نظر می‌کنند و ضریب اف را این‌گونه نمایش می‌دهند: f2، f3.5، f8 و موارد دیگر که با آن‌ها برخورد داشته‌اید. برای مثال دیافراگم دوربین نیکون (Nikon) زیر روی f/8 تنظیم شده است.

پس ضریب اف راهی برای توضیح و تعریف اندازه دیافراگم برای یک عکس به‌خصوص است. ما در مقاله‌ای جداگانه به این موضوع خواهیم پرداخت و بهتر است در ادامه این مطلب، بیشتر به دیافراگم بپردازیم.

مقایسه دیافراگم بزرگ و کوچک

این یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به دیافراگم و در کل، عکاسی است که عکاسان را در شروع راه بیشتر از هر چیز دیگری سردرگم می‌کند. چه بخواهید یا خیر، برای عکاسی باید به این موضوع توجه کنید و این تفاوت را به یاد داشته باشید: اعداد کوچک به معنای دیافراگم‌های بزرگ و اعداد بزرگ به معنای دیافراگم‌های کوچک هستند.

این یک اشتباه نیست. برای مثال، f/2.8 مقداری بزرگ‌تر از f/4 و بسیار بزرگ‌تر از f/11 است. اکثر مردم این اختلاف را آزار دهنده می‌دانند چون ما عادت داریم از اعداد بزرگ‌تر برای بیان مقادیر بیشتر استفاده کنیم. به هر حال، این یک حقیقت اساسی در دنیای عکاسی است. می‌توانید تصویر زیر را برای درک بهتر آن بررسی کنید.

این رویه، سردرگمی زیادی میان عکاسان ایجاد می‌کند چون کاملاً برعکس چیزی است که در ابتدا انتظار می‌رود. با این وجود، هر چقدر که این موضوع عجیب به نظر می‌رسد، دلیل منطقی و ساده‌ای برای تعریف آن وجود دارد که می‌تواند درک و مفهوم شما را هم از آن آسان‌تر کند: دیافراگم یک کسر است.

وقتی شما با ضریب اف f/16 سر و کار دارید می‌توانید آن را به عنوان کسر ۱/۱۶ام در نظر بگیرید. خوشبختانه شما با ریاضیات پایه آشنا هستید و می‌دانید که کسر ۱/۱۶ کوچک‌تر از کسر ۱/۴ است. به خاطر همین دلیل آشکار، یک دیافراگم f/16 کوچک‌تر از دیافراگم f/4 است. در این حالت‌ها اگر به جلو دوربین خود نگاه کنید، چنین چیزی را روی لنز می‌بینید:

بنابراین اگر عکاسان یک دیافراگم بزرگ را برای نوع خاصی از عکاسی پیشنهاد دهند، منظور آن‌ها دیافراگمی نظیر f/1.4، f/2 یا f/2.8 است. اگر آن‌ها یک دیافراگم کوچک را پیشنهاد دهند، شما باید به دنبال چیزی مانند f/8، f/11 یا f/16 باشید.

چطور دیافراگم صحیح را انتخاب کنیم؟

حالا شما با بعضی از مشخصات ضریب‌های اف آشنا هستید و وقت آن است که یاد بگیرید چطور می‌توانید دیافراگم صحیحی برای استفاده در تصاویرتان انتخاب کنید. بیایید به مباحث نوردهی و عمق میدان بازگردیم که دو عدد از مهم‌ترین تاثیرات دیافراگم هستند. نخست، این‌جا به یک دیاگرام برای بیان تفاوت روشنایی در محدوده‌های رایج مقادیر دیافراگم اشاره می‌کنیم:

اگر در محیط تاریک‌تری باشید، می‌توانید از دیافراگمی مثل f/2.8 برای ثبت یک تصویر با روشنایی مناسب استفاده کنید. بار دیگر به یاد بیاورید عنبیه چشم شما چطور با ورود به یک محیط تاریک، شروع به گشاد شدن می‌کند تا نور بیشتری جذب کند.

برای عمق میدان، می‌توانید به یاد بیاورید که یک دیافراگم بزرگ مثل f/2.8 منجر به ایجاد تاری پس‌زمینه زیادی می‌شود که برای ثبت تصاویر بوکه مناسب است. مقادیری مثل f/8‌، f/11، یا f/16 به شما کمک می‌کنند که جزئیات واضحی را در هر دو قسمت پس‌زمینه و پیش‌زمینه ثبت کنید که برای عکاسی مناظر، معماری و ماکرو ایده‌آل است.

اگر بعد از انتخاب دیافراگم تصویر شما بیش از اندازه تاریک یا روشن شد، عصبانی نشوید. در بیشتر مواقع می‌توانید با تنظیم سرعت شاتر یا ایزو، روشنایی موجود را به سطح مطلوبی برسانید. در زیر نموداری برای درک تمام مفاهیمی که تاکنون معرفی کرده‌ایم، ارائه شده است.

نحوه تنظیم دیافراگم در دوربین

اگر می‌خواهید دیافراگم دوربین را به صورت دستی تنظیم کنید که شدیداً هم پیشنهاد می‌شود، دو حالت (Mode) برای انجام این کار وجود دارد: حالت Aperture-priority و حالت Manual. حالت اول معمولاً در بیشتر دوربین‌ها با حرف‌های اختصاری A یا Av نوشته می‌شود. حالت دوم با حرف اختصاری M در دوربین‌ها نمایش داده می‌شود. اغلب شما می‌توانید این حالت‌ها را با استفاده از گردونه بالای دوربین تغییر دهید.

در حالت Aperture-priority شما می‌توانید دیافراگم مورد نظر خود را انتخاب کنید و اجازه دهید سرعت شاتر به صورت خودکار تنظیم شود. در حالت Manual شما می‌توانید هم دیافراگم و هم سرعت شاتر را به صورت دستی تنظیم کنید.

حداقل و حداکثر دیافراگم لنزها

هر لنزی یک محدودیتی برای مقدار بزرگی یا کوچکی دیافراگم دارد. اگر شما به مشخصات لنز خود توجه کنید، می‌توانید حداقل و حداکثر اندازه دیافراگم آن را ببینید. تقریباً برای همه افراد، حداکثر دیافراگم بسیار مهم‌تر است زیرا نشان می‌دهد که لنز در بهترین حالت قادر به جمع‌آوری چه مقدار نور است. اساساً، این معیار نشان می‌دهد لنز در چه مقدار از محیط‌های تاریک قادر به تصویربرداری است.

یک لنز که دارای حداکثر دیافراگم f/1.4 یا f/1.8 است به عنوان یک لنز سریع در نظر گرفته می‌شود زیرا می‌تواند نور زیادی را مدت کوتاهی منتقل کند در حالی که یک لنز با حداکثر دیافراگم f/4.0 یک لنز آهسته نامیده می‌شود و احتمالاً اکنون دلیل آن را می‌دانید. این دلیلی است که لنزهایی با دیافراگم بزرگ‌تر، معمولاً قیمت بیشتری دارند.

در سمت مخالف، حداقل اندازه دیافراگم آن اندازه مهم نیست زیرا تقریباً تمام لنزهای مدرن می‌توانند در بدترین حالت f/16 را مهیا کنند. در عکاسی روزانه به ندرت پیش می‌آید که از اندازه‌های کمتری استفاده کنید.

در برخی از لنزهای زوم، حداکثر اندازه دیافراگم حین بزرگ‌نمایی و کوچک‌نمایی تغییر می‌کند. برای مثال لنز نیکون ۱۸-۵۵ میلی‌متری f/3.5-5.6 AF-P بزرگ‌ترین دیافراگم به مرور از f/3.5 در فواصل کانونی بیشتر به f/5.6 تغییر می‌یابد.

لنزهای زوم گران قیمت‌تر مثل نیکون ۷۰-۲۴ میلی‌متری f/2.8 حداکثر اندازه دیافراگم را در سراسر محدوده زوم حفظ می‌کنند. از طرفی لنزهای پرایم تمایل دارند حداکثر دیافراگم بزرگ‌تری را نسبت به این لنزها داشته باشند و این یکی از مزایای اصلی آن‌ها به شمار می‌رود.

حداکثر دیافراگم یک لنز به قدری مهم است که حتی روی خود بدنه لنز به آن اشاره می‌شود. بعضی اوقات، این نوشته‌ها بدون استفاده از اسلش حکاکی می‌شوند.

نمونه‌هایی از استفاده دیافراگم

اکنون ما کامل به شما توضیح داده‌ایم که دیافراگم یعنی چه و چطور کار می‌کند و روی تصویر شما تاثیر می‌گذارد. حالا زمان آن رسیده که مثال‌های عملی از تفاوت میان ضریب‌های اف مختلف بزنیم و عمیق‌تر وارد ماجرا شویم.

• f/0.95 – f/1.4: چنین دیافراگم سریعی تنها روی لنزهای پرمیوم پرایم برای حرفه‌‌ای‌ها در دسترس است و به شما اجازه می‌دهد حداکثر مقدار نور ممکن را جمع‌آوری و به سمت لنز خود هدایت کنید. این ویژگی چنین لنزهایی را برای هر نوع تصویربرداری در محیط کم‌نور و سرپوشیده مانند عکاسی در شب، مجالس، پرتره، رویدادهای همگانی و … مناسب جلوه می‌دهد.
• با چنین ضریب‌های اف عریضی، عمق میدان بسیار باریکی در فواصل نزدیک رخ می‌دهد و سوژه را از پس‌زمینه جدا می‌کند.
• f/1.8 – f/2.0: برخی از لنزهای متمایل به پرایم برای علاقه‌مندان عکاسی، به f/1.8 محدود هستند و توانایی‌های تصویربرداری نورکم نسبتاً کمتری را ارائه می‌دهند. با این حال، اگر به دنبال ثبت تصاویر زبیایی‌شناسی رضایت‌بخشی هستید، ارزش این لنزها برای شما بسیار زیاد خواهد بود. عکاسی با این لنزها بین f/1.8 و f/2 عمق میدان مطلوبی را جهت تصویربرداری از سوژه‌های نزدیک فراهم می‌کند و در عین حال اجازه می‌دهد عکس‌های بوکه چشم‌نوازی را ثبت کنید.
• f/2.8 – f/4: بیشتر لنزهای زوم گرید علاقه‌مندان و حرفه‌ای‌ها به محدوده ضریب‌های اف f/2.8 الی f/4 محدود هستند. در حالی که این لنزها در حد لنزهای f/1.4 برای جذب نور توانا نیستند اما مزایای لرزش‌گیر بسیاری دارند که آن‌ها را برای موقعیت‌های بسیاری حتی عکاسی در نور کم نیز منعطف جلوه می‌دهد. این محدوده عمق میدان خوبی برای ثبت تصویر اغلب سوژه‌ها مهیا می‌کند و منجر به وضوح بالایی هم می‌شود. این دیافراگم‌ها برای عکاسی سفر، ورزشی، حیات وحش و برخی موارد دیگر مناسب هستند.
• f/5.6 – f/8: این محدوده دیافراگم مناسب برای عکاسی منظره و معماری است. همچنین این محدوده می‌تواند برای عکاسی گروه عمده مردم مناسب باشد. لنزهای مجهز به دیافراگم منتهی به f/5.6 مجموعاً وضوح خوبی را در اختیار شما قرار می‌دهند. در صورتی که به عمق میدان بیشتری نیاز دارید، می‌توانید از لنزهای f/8 استفاده کنید.
• f/11 – f/16: این لنزها بیشتر برای عکاسی منظره، معماری و ماکرو استفاده می‌شوند و برای شرایطی مناسب هستند که شما به بیشترین عمق میدان موجود نیاز دارید. حین گذر از محدوده f/8 مراقب باشید زیرا با محض گذر از آن به دلیل «تفرق یا پَراش لنز» وضوح شروع به از دست رفتن می‌کند.
• f/22 و کوچک‌تر: تنها زمانی با این دیافراگم‌ها عکاسی کنید که مطمئن هستید می‌دانید در حال انجام چه کاری هستید و هدف چیست. وضوح در این محدوده به شدت افت می‌کند بنابراین تا جای ممکن باید از عکاسی با دیافراگم‌های f/22 و کوچک‌تر پرهیز کنید. اگر به عمق میدان بیشتری نیاز دارید، بهترین روش فاصله گرفتن از سوژه یا استفاده از تکنیک فوکوس انباشه (Foucs Stacking) است.

تا به این‌جا ما تمام اصول پایه دیافراگم در عکاسی را توضیح دادیم. اگر سوالات اصلی شما بدون پاسخ باقی مانده‌اند یا علاقه دارید اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب کنید، قسمت بعدی این مقاله را برای درک اصول پیشرفته دیافراگم مطالعه کنید که به زودی روی تکفارس منتشر خواهد شد.