در اواخر سال ۲۰۰۸، فایرفاکس در آسمان‌ها سیر می‌کرد. چیزی حدود ۲۰ درصد از ۱.۵ میلیارد نفری که آنلاین بودند، از این مرورگر موزیلا برای جستجو در اینترنت استفاده می‌کردند. در کشورهای اندونزی، مقدونیه و اسلوانی هم بیشتر از نیمی از کسانی که از اینترنت استفاده می‌کردند، از مرورگر فایرفاکس استفاده می‌کردند. کن کواش، رئیس موزیلا در آن زمان در یک پست، در بلاگی نوشت:
سهم ما از بازار مرورگرها در این مناطق به طرز دیوانه‌واری در حال زیاد شدن است.
اما اکنون و پس از ۱۵ سال، همه چیز آن‌قدر امیدوارانه به نظر نمی‌آید.
حال فایرفاکس چطور است؟
در حال حاضر، میزان استفاده از مرورگر فایرفاکس بر روی همه دستگاه‌ها، به کمتر از ۴ درصد کل بازار کاهش یافته است (روی تلفن‌های همراه به کمتر از ۱ درصد).
سلنا دکلمن؛ نائب رئیس فایرفاکس در این‌باره میگوید:
وقتی به ۵ سال اخیر نگاهی می‌کنیم و به سهم خودمان از بازار و ارقامی که منتشر می‌کنیم نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که تنزل فایرفاکس انکار ناپذیر است.
طی چند سال اخیر هم چیزی که در واقع شاهدش بودیم، یک کاهش بسیار شدید بوده است.
طی دو دهه‌ای که فایرفاکس از سایه‌های نت اسکیپ برخاسته است، این شرکت با تلاش‌های کارکنانش برای آزادی بیشتر و استانداردهای بهتر به صورت آنلاین، همواره کلیدی بر شکل دادن امنیت و حریم شخصی وب بوده است. اما کاهش سهم بازار آن با دو سلسه اخراج پیاپی در موزیلا، در سال ۲۰۲۰ همراه شد.
سال بعد هم قرارداد پول‌ساز این شرکت با گوگل، که عهده‌دار بخش بزرگی از درآمد این شرکت نیز است، به پایان می‌رسد. سیل جدیدی از مرورگرهای متمرکز بر امنیت کاربران هم در حال رقابت با موزیلا هستند و در همین حین نیز تعدادی از ویژگی‌های جدید عرضه شده برای این مرورگر هم خطا رفته و بنیان این شرکت بیش از پیش به خطر افتاده است. تمامی این موارد در کنار هم، تحلیل‌گران صنعت و کارمندان سابق این شرکت را راجع به آینده فایرفاکس نگران کرده‌اند.
در یک دید کلی، سرنوشت فایرفاکس برای کل وب تاثیرات بزرگتری دارد. فایرفاکس برای سال‌های متمادی بهترین رقیب کروم بود و این شرکت را وادار به بررسی بهتر گوگل کروم می‌کرد و جایگزینی امنیت محور به مرورگری که بیشترین سیطره را بر دنیا داشت (کروم) ارائه می‌کرد. از زمان عرضه کروم در سال ۲۰۰۸، این مرورگر به نمادی برای اینترنت تبدیل شده است؛ این مرورگر توسط بیش از ۶۵ درصد تمام کسانی که آنلاین هستند استفاده می‌شود و تاثیر عظیمی بر چگونگی تجربه مردم با اینترنت دارد.
استاندارد AMP و کوکی‌های شخص ثالث
یکی از این تاثیرات عظیم، عرضه استاندارد انتشار AMP توسط گوگل بود و وبسایت‌ها هم به تبعیت از گوگل شروع به بکارگیری آن کردند (استاندارد AMP، پروژه‌ای به پشتیبانی گوگل بود و هدف آن نیز وادار کردن ناشران برای بارگذاری سریع‌تر صفحات بر روی گوشی‌های هوشمند بود). مورد دیگری مشابه این مورد نیز جایگزینی کوکی‌های شخص ثالث (ترد پارتی) در کروم بود؛ حرکتی که بر میلیون‌ها بازاریاب و ناشر تاثیر گذاشته و می‌گذارد. تمامی این موارد توسط گوگل شکل داده شده‌اند.
به عنوان مثال، یکی از اعضای سابق فایرفاکس، که روی توسعه مرورگر در موزیلا هم کار کرده است ولی از آ‌ن‌جایی که هنوز هم در این صنعت کار می‌کند نمی‌خواهد نامش فاش شود، میگوید:
گوگل کروم در نبرد مرورگرهای دسکتاپ پیروز شده است و امید مسئولان موزیلا برای احیای آن بالا نیست. در این برهه زمانی، توقع بازیابی سهم فایرفاکس در بازار مرورگرها خیلی عقلانی نیست.
یکی دیگر از کارمندان سابق موزیلا هم که از ترس به خطر افتادن حرفه‌اش نامش ذکر نمی‌شود، گفته است:
آنها [مسئولان موزیلا] باید این واقعیت را قبول کنند که قرار نیست فایرفاکس دوباره از خاکسترها برخیزد.
موزیلا، گوگل و سایرین
موزیلا و گوگل رابطه پیچیده‌ای دارند. با اینکه که رقیب هم‌دیگر هستند، در همین حین شرکای کاری یک‌دیگر نیز به شمار می‌آیند. هر ساله گوگل صدها میلیون دلار (طبق برخی گزارشات سالانه رقمی حدود ۴۰۰ میلیون دلار) به موزیلا می‌پردازند تا موتور جستجویش به عنوان موتور جستجوی پیش فرض در فایرفاکس قرار داشته باشد (این مبلغ با عنوان حقوق و مزایا (Royalties)، مقدار پولی است که توسط یک شرکت شخص ثالث به صاحب یک محصول یا نشان تجاری، در ازای استفاده از آن محصول یا نشان تجاری، پرداخت می‌شود).
در نتایج مالی موزیلا در سال ۲۰۲۱، این شرکت سود کلی خود را ۴۹۶ میلیون دلار فهرست کرده بود که با احتساب حقوق و مزایای دریافتی ۴۴۱ میلیون دلاری از گوگل محاسبه شده بود.
فایرفاکس شرکای دیگری نیز مانند یَندکس (Yandex) در روسیه دارد که موتور جستجوی آنها را نیز به عنوان موتور جستجوی پیش‌فرض در فایرفاکس قرار می‌دهد. مبلغ حقوق و مزایای دریافتی از این شرکت‌ها نقشی بسیار حیاتی برای موزیلا ایفا می‌کنند (شاید برایتان جالب باشد که بدانید گوگل هم هر ساله مبالغ هنگفتی را به اپل پرداخت می‌کند تا مطمئن شود که موتور جستجوی پیش‌فرض در مرورگر سافاری اپل است).
قراردادها و گزارشات مالی
قرارداد موزیلا و گوگل در سال ۲۰۲۰ بازاحیا شده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۳ هم به پایان برسد. آمارها حاکی از این هستند که سهم فایرفاکس از بازار مرورگرها در پی این قرارداد، حدود ۱ درصد سقوط کرده است. اعداد خود این شرکت نشان می‌دهند که تعداد کاربران فعال ماهانه‌اش، بر روی عدد ۲۱۵ میلیون نفر ثابت مانده است. اما هیچ تضمینی بر ادامه همکاری با گوگل وجود ندارد.
دکلمن میگوید موزیلا هیچ جزئیاتی راجع به قراردادهایش با همکارانش منتشر نمی‌کند و از گفتن اینکه آیا در حال حاضر مذاکراتی با گوگل در جریان است یا خیر، امتناع می‌ورزد. جزئیات مالی موزیلا در سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهند که علیرغم سلسله اخراج‌ها در این سال، این شرکت در جای مناسبی (از نظر مالی) قرار دارد و انتظار دارد نتایج مالی سال ۲۰۲۱، نشان‌دهنده افزایش درآمد این شرکت در این سال باشند.
هرچند موزیلا و فایرفاکس هر دو تصدیق می‌کنند که برای داشتن یک آینده بلند مدت، باید راه‌های کسب درآمد خود را تنوع ببخشند و این تلاش‌ها از سال ۲۰۱۹ اوج گرفته‌اند.
این شرکت همچنین صاحب سرویس Pocket است که به کاربرانش امکان ذخیره محتوایی که قصد دارند بعدا مطالعه بکنند را می‌دهد و یک سرویس اشتراک پولی هم دارد. موزیلا همچنین دو سرویس VPN مشابه هم راه‌اندازی کرده است که مردم می‌توانند اشتراک آن را تهیه کنند و از طرفی این شرکت در حال استفاده بیشتر از تبلیغ‌های مختلف در مرورگر فایرفاکس است و این تبلیغات را روی تب‌هایی که تازه باز شده‌اند قرار می‌دهد.
مجموع درآمد موزیلا از سرویس‌های اشتراکی و تبلیغات از ۱۴ میلیون دلار در سال ۲۰۱۹ به ۲۴ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ رسید و این شرکت انتظار دارد نتایج مالی سال ۲۰۲۱ نشان بدهند که محصولات جدید، سهمی ۱۴ درصدی در درآمد کلی این شرکت داشته‌اند.
استقلال و محصولات جدید
استقلال از گوگل و تمرکز بر روی محصولات جدید، کلیدی برای یک مدل کسب و کاری سالم‌تر برای این شرکت است. هرچند برخی از این موارد و محصولات نو، بازده خوبی نداشته‌اند و در مقابل اهداف امنیتی فایرفاکس، کمی نابه‌جا به نظر می‌آیند. به عنوان مثال یک سرویس اشتراک فایل به صورت رمزنگاری شده، پس از اینکه برای انتشار بدافزار استفاده شده بود، متوقف شد. از طرفی هم این شرکت تبلیغاتش را به بخش نوار URL مرورگر خود اضافه کرده است. از تلفن‌های همراه با سیستم‌عامل فایرفاکس که در اواسط دهه ۲۰۱۰ میلادی عرضه شده بودند هم بگذریم، بهتر است.
فشار پیدا کردن جریان‌های مالی و درآمدی جدید برای فایرفاکس، در زمانی ایجاد شده است که بازار رقابت مرورگرها از همیشه داغ‌تر است. به عنوان مثال؛ موسس Rise of Privacy Tech، که گروهی برای رصد کردن شرکت‌های متمرکز بر امنیت کاربران است، میگوید این روزها بسیاری از شرکت‌ها از کلمه امنیت کاربران در تبلیغاتشان استفاده می‌کنند. از طرفی هم بسیاری از رقبای کروم سعی دارند با جمع نکردن اطلاعات درباره تاریخچه جستجوهای شما، یا دنبال نکردن فعالیت‌های برخط شما، متفاوت به نظر بیایند.
فایرفاکس، DuckDuckGo، Brave، Vivaldi و سافاری همگی به تور (Tor) پیوسته‌اند؛ توری که عموماً به عنوان باامنیت‌ترین گزینه در متوقف کردن ردیابی‌های آنلاین و حافظ امنیت شخصی کاربران به حساب می‌آید که البته این میزان امنیت هم متغیر است.
فایرفاکس بسیار توسعه‌پذیر است
گواهی‌های امنیتی فایرفاکس هم تقریباً به اندازه سایر رقبای تبلیغاتی‌اش قدرتمند هستند. جونا آراگون؛ یک سرپرست سیستم ( شخصی که مسئول سرپرستی و نظارت بر به کارگیری سیستم کامپیوتری چند کاربره ، سیستم ارتباطاتی ، یا هر دو آنها میباشد) که در اجرای راهنمای امنیتی وبسایت recommendation (وبسایتی متن باز، که مرورگرها را رتبه‌بندی می‌کند و به فایرفاکس رتبه بالایی داده است) هم کمک می‌کند، در این باره میگوید:
اصلی‌ترین مورد راجع به فایرفاکس، بسیار توسعه‌پذیر بودن آن است. تعداد زیادی ویژگی امنیتی در این برنامه وجود دارد که متاسفانه به صورت پیش‌فرض فعال نشده‌اند، اما با این‌حال این امکان را به شما می‌دهد که آن ویژگی‌هایی را که فکر می‌کنید به کارتان می‌آیند را فعال کنید.
اولویت‌های نادرست
علاوه بر مرورگر فایرفاکس اصلی برای IOS و اندروید، موزیلا همچنین مرورگر Focus را دارد که مراقبت‌های امنیتی را به صورت پیش‌فرض، بسیار بالاتر می‌برد. دکلمن همچنین میگوید که هر کدام از دو مرورگر فایرفاکس، استفاده‌های به خصوصی دارند و وی نیازی به ادغام دو مرورگر نمی‌بیند. آراگون همچنین میگوید با اینکه فایرفاکس با سایر مرورگرهای متمرکز بر امنیت رقابت می‌کند، لزوما اولین مرورگری نبوده است که چنین ویژگی‌هایی را معرفی کرده؛ به عنوان مثال، سافاری اولین مرورگری بود که به صورت پیش‌فرض کوکی‌های شخص ثالث ردیاب را متوقف می‌کرد.
این موارد نگرانی‌هایی در رابطه با اینکه فایرفاکس چگونه قرار است در آینده تغییراتی در خود ایجاد کند به وجود می‌آورند. کارمندان سابق فایرفاکس می‌گویند این شرکت بهتر است به استراتژی مشخصی برای مرورگر اصلی‌اش بچسبد. به عنوان مثال یکی از کارمندان سابق این شرکت درباره تبلیغات در بخش نوار جستجو صحبت کرده و میگوید این مورد، نمونه واضحی برای تصدیق وجود ناسازگاری در اولویت‌های فایرفاکس میباشد. وی همچنین افزود:
مرورگر فایرفاکس در واقع یک مرورگر با امنیت است که نسبت به سایرین کمی بهینه‌تر شده است اما در همین حین، آنها [مسئولان موزیلا] سعی دارند از آن بیشتر کار بکشند و به زور و با استفاده از راه‌های مختلف از آن درآمد کسب کنند.
شخصی‌سازی بیشتر؛ چاقویی دو لبه
اما هدف اصلی دکلمن، شخصی‌سازی‌تر کردن فایرفاکس است. وی همچنین میگوید این اقدام برای افزایش عملکرد مرورگر و همگام شدن آن با بیشتر آنلاین بودن مردم میباشد. وی همچنین میگوید مدیریت کردن این حجم از اطلاعات برای مردم در حال حاضر تقریبا غیر ممکن است.
به عنوان مثال سال گذشته فایرفاکس صفحه اصلی (خانه) خود را اصلاح کرد تا به کاربران این امکان را بدهد که کارهای نیمه‌تمام از جمله جستجوهای رها شده و مقاله‌های تکمیل نشده خود را از سر گرفته و ادامه دهند. این شرکت همچنین برنامه اندروید خود را باز طراحی کرد و ویژگی‌هایی را از پسورد منیجر، به برنامه فایرفاکس افزود. موزیلا همچنین تمرکز زیادی روی همکاری‌های مختلف کرده است؛ از جمله همکاری اخیرش با شرکت مادر فیسبوک، یعنی همان متا، برای افزایش بیشتر تبلیغات متمرکز بر امنیت.
دکلمن همچنین میگوید که احتمال دارد فایرفاکس به جستجو برای پیدا کردن راه‌هایی برای ادامه دادن به شخصی سازی جستجوی آنلاین مردم، ادامه دهد. وی در این‌باره میگوید:
من مطمئن نیستم چیزی که ما درحال کار کردن روی آن هستیم دقیقاً آن چیزی باشد که مردم طبق معمول از یک مرورگر انتظار دارند، اما قصد ما همواره این است که [خواسته] مردم را در اولیت قرار دهیم.
همکاری فایرفاکس با دیزنی
هفته اخیر فایرفاکس اعلام کرد همکاری‌ای با دیزنی در جریان است که با یک فیلم جدید از پیکسار در ارتباط است. این همکاری حول تغییر دادن رنگ مرورگر و تبلیغات، برای برنده شدن اشتراک دیزنی پلاس انجام می‌گردد. این همکاری به خوبی نشان‌دهنده فشار فایرفاکس برای شخصی‌سازی بیشتر و راه‌های عجیبی که برای درآمدزایی انتخاب می‌کند، میباشد.
دکلمن همچنین میگوید برای موفقیت، نیازی نیست فایرفاکس به بزرگی کروم یا سافاری اپل (بزرگترین مرورگر بعد از کروم) باشد. وی همچنین میگوید:
تنها خواسته ما این است که یک انتخاب با دوام و با قابلیت رشد و ترقی باشیم، چرا که معتقدیم این مورد و داشتن این گزینه‌های مختلف، اینترنت بهتری را برای همگان می‌سازند.
چرا فایرفاکس اهمیت دارد؟
علیرغم برخی اشتباهات، فایرفاکس هنوز هم اهمیت دارد. موزیلا سایر شرکت‌ها را به خصوصی‌تر بودن (در اختیار نگذاشتن اطلاعات کاربران به دیگران و در کل بالاتر بردن امنیت مرورگرها) وادارد می‌کند و محصول اصلی‌اش (فایرفاکس) در باطن، از سایر رقبا متفاوت است. در حال حاضر بازار مرورگرها، تحت سلطه کدبیس کرومیوم گوگل و موتور جستجوی نهفته‌اش (Blink) است. Blink در واقع همان مکانیزم زیرینی است که کدها را به صفحات مصور وب تبدیل می‌کند. مرورگر اج (Edge) مایکروسافت، Brave ،Vivaldi و اپرا نیز همگی از نسخه‌های متفاوت کرومیوم استفاده می‌کنند.
از طرفی اپل هم توسعه‌دهندگانش را مجبور به استفاده از موتور جستجوی WebKit بر روی IOS می‌کند. به غیر از این موارد هم تنها موتور جستجوی گکو (Gecko) فایرفاکس باقی می‌ماند، که تنها جایگزین موجود در حال حاضر است.
اگر کاهش سهم فایرفاکس از بازار مرورگرها ادامه یابد، رقیب کمتری هم برای کروم باقی می‌ماند. واقعیت این است ما برای جلوگیری از انحصار طلبی هم که شده، به تفاوت بین استانداردهای اینترنت آزاد نیاز داریم. تمام کسانی هم که از بیرون و داخل موزیلا از آنها نظر خواهی شده بود، معتقدند شکوفایی و رشد فایرفاکس، اینترنت را به جای بهتری تبدیل می‌کند. اما مسئله اصلی این است که این راه رشد چگونه باید طی شود.
نظرات