احاطه‌شده توسط امپراتوری‌های مختلف در طول تاریخ، شهر استانبول همواره در نقش پلی میان اروپا و آسیا، ایستادگی و مقاومت کرده است و هم‌اکنون یکی از بزرگ‌ترین کلان‌شهرهای جهان محسوب می‌شود.
حدود ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بود که امپراتوری روم شرقی (بیزانس) تصمیم گرفت شهر کنستانتینوپل (قسطنطنیه) را به‌عنوان پایتخت خود برگزیند. اگرچه ارتش عثمانی در سال ۱۴۵۳ با حمله به بیزانتیوم، این امپراتوری را برای همیشه ساقط کرد، اما قسطنطنیه پس از سرنگونی رومی‌ها و روی کار آمدن مسلمانان عثمانی هم‌چنان به‌عنوان پایتخت امپراتوری، به حیاتش ادامه داد. این شهر (که پس از پیدایش جمهوری ترکیه، استانبول نام‌گذاری شد) سراسر پوشیده از آثار تاریخی ممتاز و باشکوهی است که از قرن‌های گذشته، در آن به جا مانده است. از این رو بازدید از جاذبه‌ها و بناهای تاریخی آن، بدون شک ذهن هر گردشگری را مجذوب خود می‌کند.
علاوه بر چهار جاذبهٔ اصلی و شناخته‌شدهٔ استانبول (مسجد ایا صوفیه، کاخ توپ‌قاپی، مسجد آبی و بازار بزرگ)، می‌توانید از ده‌ها مکان گردشگری دیگر این شهر نیز در طول سفر خود، بازدید کنید. اگرچه اکثر مکان‌های معروف و دیدنی این شهر در منطقهٔ قدیمی «سلطان‌احمد» قرار دارد، ده‌ها جاذبهٔ گردشگری دیگر نیز در اقصی نقاط این شهر پنهان شده و می‌توانید با فهرستی که در این مقاله برایتان آماده کرده ایم، با بهترین نقاط گردشگری استانبول آشنا شوید.
۱- مسجد ایا صوفیه
گفته می‌شود هنگامی که ژوستینین اول (امپراتور بیزانس) در سال ۵۳۶ پس از میلاد برای اولین بار وارد کلیسایش (ایا صوفیه) شد، به محض ورود شروع به گریستن کرد و گفت: «درود بر خداوندگاری که مرا لایق چنین اثر هنری شگفت‌آوری دانسته.» وی به‌محض مشاهدهٔ جلال و شکوه مکانی که ساخت آن را تمام کرده، فریاد زد: «ای سلیمان، من از تو پیشی گرفتم!»
ایا صوفیه (که در گذشته از آن با نام «هاگیا صوفیا» نیز یاد می‌شد) تقریر متکبرانه‌ای برخاسته از ثروت و توانایی‌های فنی دوران این پادشاه بود که نسبت به دیگر کشورهای جهان اظهار نمود. در آن زمان، رسم بر این بود که محوطهٔ اطراف تخت پادشاه درون کلیسا، به‌عنوان «مرکز جهان» شناخته شود که با توجه به زیبایی بی‌حدوحصر این کلیسا، می‌توان گفت لقبی بسیار شایسته بوده است. ایا صوفیه همواره یکی از مکان‌های دیدنی استانبول بوده که در طول تاریخ، چندین بار دچار تغییرات اساسی شده است. از جمله مهم‌ترین آنها تبدیل‌شدنش به مسجد پس از فتح قسطنطنیه از سوی ارتش عثمانی و تغییر ساختار دوبارهٔ آن به موزه در قرن بیستم میلادی بوده؛ با این حال، چیزی که همواره ثابت مانده، زیبایی و محبوبیت آن در چشم مردم بوده است.
۲- کاخ توپ‌قاپی
دستور ساخت این کاخ از سوی سلطان محمد فاتح در قرن پانزدهم میلادی صادر شد و تا قرن نوزدهم، سلطان‌های امپراتوری عثمانی در این مکان بر قلمرو خود حکمرانی می‌کردند. این مجموعهٔ بزرگ شامل نمایش خیره‌کننده‌ای از هنر اسلامی در کنار حیاط‌هایی باشکوه مزین به کاشی‌های مرکب و دست‌ساز می‌باشد. این دو عنصر در کنار اتاق‌های آراسته و دیوارها و برج‌های مجلل، زیبایی خاصی به این کاخ می‌بخشند. خوب است بدانید از بین چندین مکان برجستهٔ این کاخ، حرم‌سرای آن (مکانی که همسران و فرزندان سلطان امرار معاش می‌کردند) از همه محبوب‌تر است.
علاوه بر آن می‌توان به بارگاه‌های دوم و سوم اشاره کرد که به‌ترتیب شامل آشپزخانه‌های دربار در کنار محفل همایونی شاه و نیز اتاق‌های خصوصی خود سلطان می‌شوند. بارگاه سوم هم‌چنین شامل مجموعهٔ باعظمتی از چندین اثر مربوط به پیامبر اسلام، حضرت محمد است و در «اتاق حفاظت از امانات مقدس» نگه‌داری می‌شود. در بخش «خزانه‌داری امپراتوری» هم با اشیای طلایی و پر زرق و برقی مواجه خواهید شد که مطمئناً شما را به وجد می‌آورند. این کاخ به قدری عظیم و بزرگ است که برای بازدید کامل از تمام بخش‌های آن، حداقل به یک نصف روز کامل نیاز خواهید داشت.
۳- مسجد آبی (مسجد سلطان احمد)
این مسجد (که امروزه به‌خاطر کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فرد و آبی‌رنگش با نام «مسجد آبی» معروف شده است) در واقع نوعی هدیهٔ معماری از سوی سلطان احمد اول به پایتخت کشورش محسوب می‌شود. ساخت این مسجد از سال ۱۶۰۹ آغاز شد و سرانجام هفت سال بعد و در سال ۱۶۱۶ میلادی پایان یافت.
زمانی که ساخت این مسجد به پایان رسید، خشم و اضطراب عموم مسلمین جهان را برانگیخت؛ چرا که تعداد مناره‌های آن (۶) با مناره‌های مسجدالحرام یکسان بود. برای حل این مشکل، تصمیم گرفته شد تا یک مناره به تعداد مناره‌های مسجد بزرگ مکه برای هرگونه رفع ابهام اضافه شود.
دلیل نام‌گذاری این چنینی مسجد آبی، ده‌ها هزار کاشی ایزنیک (Iznik) است که در ساخت آن استفاده شده است. تمام فضا و تأثیرات رنگی که در ساختار درونی این مسجد به‌کاربرده‌اند، آن را تبدیل به یکی از بهترین آثار ساخته‌شده در دوران معماری عثمانی نموده است. یکی از لذت‌های زیبای سفر به استانبول، گذرنمودن از میان بوستان‌هایی است که در بین دو مسجد ایا صوفیه و سلطان احمد وجود دارد.
یکی دیگر از تجربه‌های دل‌نشینی که می‌توانید در این مکان کسب کنید، شنیدن صدای اذانی است که از سوی منارهٔ مسجد آبی طنین‌انداز می‌شود. هم‌چنین لازم است ذکر شود بازار «آراستا» (که مکانی عالی برای خرید سوغات دست‌ساز و باکیفیت از استانبول است) دقیقاً از لحاظ جغرافیایی، در پشت مسجد آبی واقع شده است. حتی اگر تمایلی به دور زدن یا خرید چیزی ندارید، حتماً سری به «موزهٔ بزرگ موزاییکی» این شهر که در میان مسجد آبی و بازار آراستا واقع شده، بزنید. این موزهٔ کوچک ۲۵۰ متر مربع قطعهٔ موزاییکی سنگ‌فرش‌شده از دهه ۵۰ میلادی را برای گردشگران به نمایش می‌گذارد. هم‌چنین پنل‌های اطلاعاتی کنار هر اثر، داده‌های ارزشمندی را در رابطه با نحوهٔ بازیابی این اثرات هنری، در اختیار می‌گذارد.
۴- سیسترن باسیلیکا
سیسترن باسیلیکا یی از عجیب‌ترین جاذبه‌های توریستی استانبول به‌شمار می‌رود. در زمان قدیم، سیسترن‌ها نوعی آب‌انبار بودند که برای ذخیره آب باران ساخته می‌شدند و در معماری قرون میانی اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا رواج داشتند. این تالار کاخ‌گونه که در زیر زمین واقع شده است، ۳۳۶ ستون در ۱۲ ردیف کنار یکدیگر را دربرمی‌گیرد که زمانی تامین‌کنندهٔ آب شهروندان در زمان امپراتوری بیزانس بود.
از لحاظ تاریخی، پروژهٔ این سیسترن از سوی کنستانتین اول آغاز شد و ژوستینین اول آن را در قرن ششم میلادی به پایان رساند. بسیاری از ستون‌هایی که در ساخت این سیسترن به کار رفت، بازیافت‌شده از زیرساخت‌های کلاسیک بود که حکاکی‌های تزئینی زیبایی را به نمایش می‌گذارد. معروف‌ترین این‌ها، پایه‌های ستونی است که با نام سنگ‌های «مدوسا» (Medusa) شناخته می‌شوند و در گوشهٔ شمال غربی این مجموعه واقع شده است. ستون‌های شکیل این جاذبهٔ دیدنی در کنار آب زلال و ثابتی که آن را احاطه کرده، جو آرامش‌بخش و مثبتی را برای بازدیدکنندگان به وجود می‌آورد.
۵- هیپودروم
آمادگی و ساخت هیپودروم باستانی این شهر در سال ۲۰۳ پس از میلاد توسط سپتیمیوس سوروس، امپراتور رومی، آغاز شد و نزدیک هفتاد سال بعد، در سال ۳۳۰ میلادی، توسط کنستانتین اول به اتمام رسید. هیپودروم‌ها عملاً استادیوم‌هایی برای برگزاری مسابقات ورزشی بودند که در یونان و روم باستان رواج پیدا کرده بودند. این مکان در واقع مرکز زندگی عمومی مردم دوران بیزانس به‌منظور تماشای مسابقات مختلفی هم‌چون اسب‌دوانی و ارابه‌رانی بود.
امروزه آثار زیادی از هیپودروم باستانی استانبول آن زمان باقی نمانده است؛ بجز بخش کوچکی از دیوارهای گالری مکان که در سمت جنوبی‌اش قرار دارد. با این وجود در میدان (پارک) سلطان احمد، که عملاً بازماندهٔ این هیپودروم محسوب می‌شود، آثار تاریخی گسترده و مختلفی می‌توانید پیدا کنید. در شمال غرب این مکان نیز یک آب‌نما وجود دارد که در سال ۱۸۹۸ امپراتور ویلیام دوم آلمان به سلطان عثمانی به‌عنوان هدیه، اهدا کرد.
در جنوب غرب این مجموعه، سه بنای تاریخی یافت می‌شود:
- یک اُبِلیسک (هِرم‌سنگ) مصری با ۲۰ متر ارتفاع که از شهر هلیوپلس از مصر باستان به جای مانده است
- «ستون سرپنت» که از شهر دلفی در یونان توسط کنستانتین آورده شد
- اُبِلیسک سنگی دیگری که ابتدا به طلا و برنز مزین شده بود اما در سال ۱۲۰۴ در چهارمین جنگ صلیبی، توسط سربازان به سرقت رفت
۶- موزه باستان‌شناسی استانبول
این مجموعهٔ ارزشمند که آرایشی خیره‌کننده از اثرات ساخته‌شده در ترکیه و خاور میانه را در خود جای داده است، در نزدیکی کاخ توپ‌قاپی قرار دارد و با گستردگی اشیای درونش، وسعت تاریخی این منطقه را به‌خوبی نمایان می‌کند. در این مجموعه سه بخش جدا وجود دارد که به جرئت می‌توان گفت هر یک از آنها ارزش دیدن دارند: یکی موزهٔ شرق باستان، دیگری موزهٔ باستان‌شناسی اصلی و سومی موزه هنر اسلامی که غرفه‌ای سرشار از کاشی‌کاری‌های دوران امپراتوری محمد دوم ملقب به فاتح و مجموعه‌ای جامع از هنرهای سرامیکی را به نمایش گذاشته‌است.
البته در صورتی که قصد بازدید از این موزه را دارید، فراموش نکنید که سری به اتاق جذاب استانبول در گذر زمان (Istanbul Through the Ages) در موزهٔ اصلی باستان‌شناسی نیز بزنید.
۷- بازار بزرگ استانبول
برای بسیاری از گردشگران در استانبول، خرید اجناس و کالاهای سوغاتی به اندازهٔ تماشای جاذبه‌های دیدنی حائز اهمیت است. گروهی روی خرید تمرکز می‌کنند و گروهی هم جذب مکان‌های دیدنی آن می‌شوند؛ اما بازار بزرگ و سرپوشیدهٔ استانبول، مکانی‌ست که مطمئناً هر گردشگری به آن سر می‌زند.
این بازار بزرگ اساساً و از لحاظ تاریخی، اولین مرکز خریدی است که در جهان به وجود آمد؛ بازاری که یک‌چهارم کل شهر را با دیوارهای ضخیمش اشغال کرده و میان دو مسجد نور عثمانیه (Nure Osmaniye) و مسجد بایزید (Beyazit) واقع شده است. مسجد بایزید (ساخته‌شده بین سال‌های ۱۴۹۸ تا ۱۵۰۵ میلادی) ضمن الهام‌گرفتن معماری خود از مسجد ایا صوفیه، منطقهٔ «انجمن تئودئوس یکم» را اشغال کرده است.
ورود به این بازار از ۱۱ درب ورودی آن امکان‌پذیر هست. درون آن نیز مازی از راه‌روهای سرپوشیده پر از غرفه و مغازه وجود دارد که در آنها هر نوع سوغات و صنایع دستی ترکی که تصورش را بکنید، پیدا می‌شود. زمینه‌های مختلف اجناس فروشی برای آسودگی کار بازدیدکنندگان، به بخش‌های مختلف تقسیم‌بندی شده‌اند. در نزدیکی ورودی خیابان دیوان‌یولو (خیابان دیوان یا Divanyolu Caddesi) به بازار، ستون معروف کنستانتین مشهور به «ستون سوخته» قرار دارد.
این خیابان یادگار باقیمانده از دوران روم شرقی است که از مرکز امپراتوری بیزانس آغاز و به دیوارهای شهر ختم می‌شد و از آنجا نیز به یک جاده متصل می‌شد که قسطنطنیه را به رم وصل می‌کرد. ستون ۴۰ متری که در نزدیکی این ورودی قرار دارد به دستور شخص امپراتور یعنی کنستانتین یکم در انجمن او ساخته شد. تا سال ۱۱۰۵ میلادی، مجسمهٔ کنستانتین بر روی این ستون قرار داشت.
۸- مسجد سلیمانیه
مسجد سلیمانیه واقع در تپهٔ بالای ناحیهٔ سلطان احمد، یکی از شناخته‌شده‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر استانبول است. این مسجد برای سلیمان یکم ملقب به سلیمان محتشم توسط خواجه معمار سنِان آغا (معروف به «معمار سِنان») بین سال‌های ۱۵۴۹ تا ۱۵۷۵ ساخته شد. گنبد این مسجد نیز با ۵۳ متر ارتفاع، بخش درونی آن را تحت سلطهٔ خود درآورده و به‌خاطر قیاس و قرینهٔ هماهنگش و نیز وحدت عناصر در طراحی‌اش بسیار برجسته است. در بیرون محوطهٔ آن هم باغی با جو بسیار آرام و بی‌جنبش وجود دارد. در این باغ مقبرهٔ سلطان سلیمان و همسرش خرم سلطان (که در غرب با نام روکسِلانا شناخته می‌شود) قرار دارد.
۹- بازار ادویه استانبول (چهارسوی مصر)
بازار ادویهٔ استانبول بهترین مکان برای پیدا و تهیه نمودن میوه‌های خشک، آجیل و خشکبار، گیاهان دارویی، راحت‌الحلقوم (یا لُقوم یا لُکوم) و البته برخی از مرغوب‌ترین و باکیفیت‌ترین ادویه‌های جهان است. بخش اعظمی از هزینه‌های ساخت این بازار از سوی مالیاتی تأمین شد که دولت عثمانی آن را برای محصولات و کالاهای مصری دریافت می‌کرد؛ از این رو نام این بازار در زبان ترکی (Misir Çarsisi) معنی «چهارسوی مصر» می‌دهد.
بازار ادویه یکی از محبوب‌ترین مکان‌هایی است که گردشگران از آن بازدید می‌کنند؛ از این رو ممکن است در ساعات به‌خصوصی از روز، به‌شدت شلوغ، پرازدحام و مملو از گروه‌های گردشگری شود. ساعات مناسب بازدید از این بازار معمولاً قبل از ۱۱ صبح یا پس از ۴ بعد از ظهر است. دقیقاً کنار درب ورودی اصلی این بازار، مسجد جدید استانبول (Yeni Camii) قرار دارد که ساخت آن از سال ۱۶۱۵ تا ۱۶۶۳ میلادی زمان برد. حتی چنین تاریخ‌هایی برای شهری به قدمت استانبول، «جدید» محسوب می‌شوند. در صورتی که از منطقهٔ نزدیک این بازار بازدید می‌کنید، سعی کنید نگاهی هم به درون این مسجد بیندازید؛ چرا که بخش درونی آن با کاشی‌کاری‌های فاخر و غنی مزین شده است.
۱۰- کاخ دلمه‌باغچه
کاخ مجلل و پرشکوه دلمه‌باغچه نمایانگری واضح است که تاثیرپذیری امپراتوری عثمانی از معماری اروپایی در قرن نوزدهم را خیلی خوب ثابت می‌کند. این کاخ در سال ۱۸۵۴ توسط سلطان عبدالمجید یکم ساخته و جایگزین کاخ توپ‌قاپی به‌عنوان سکونت‌گاه اصلی پادشاه شد. باغ‌های منظم این کاخ با آب‌نماها، حوض‌های تزئینی و باغ گل‌هایی خرم آراسته شده‌اند. درون این کاخ باشکوه نیز سبک خیره‌کنندهٔ «رنسانس ترکی» به‌صورت چشمگیری جلوه می‌کند. بخش‌های درونی این کاخ، انواع سبک‌های مختلف از جمله نئوکلاسیک، روکوکو، باروک و البته عثمانی را با یکدیگر ترکیب نموده و نیز عناصر جلوه‌گر دیگری چون چلچراغ‌های کریستالی، مبلمان سبک فرانسوی و سقف‌هایی خیره‌کننده را در کنار آنها قرار داده است.
۱۱- کلیسای خورا
خورا کلمه‌ای یونانی است به‌معنای «خارج از شهر»؛ این کلیسای زیبا دقیقاً بیرون از دیوارها و خارج از شهر قسطنطنیه قرار دارد. در ابتدا از این مکان با نام کلیسای «رهایی‌بخش پاک در کورا (خورا)» یاد می‌شد. به گفتهٔ مورخان تاریخ، اولین کلیسای خورا حدوداً پیرامون قرن پنجم میلادی ساخته شد و کلیسای کنونی که گردشگران می‌توانند از آن بازدید کنند در واقع ششمین بازسازی این جاذبهٔ گردشگری می‌باشد.
این کلیسا اولین بار در قرن ۹ میلادی به‌طور کامل تخریب شد و در قرن ۱۱ تا ۱۴ نیز دچار چندین تغییر اساسی شد. این کلیسا (که در حال حاضر نقش یک موزه را دارد) به‌خاطر موزائیک‌کاری‌های مرتعش و لرزانش که از قرن چهاردهم به جای مانده، همواره مورد توجه مردم قرار گرفته است. این آثار نمونه‌های خوبی بر این موضوع هستند که هنرمندان دوران بیزانس، دامنهٔ عظیمی از موضوعات و زمینه‌های مختلف را پوشش می‌دادند؛ از دودمان حضرت مسیح گرفته تا داستان‌های مربوط به کتب عهد جدید.
در قسمت دوم این مقاله به معرفی سایر جاذبه‌های گردشگری استانبول و بهترین مکان‌های این اقامت در این شهر خواهیم پرداخت.
نظرات